5 ciekawostek o… Ignacym Pieńkowskim

1. Studiował w szkole Grocholskiego w Monachium.

Ignacy Pieńkowski kształcił się początkowo w warszawskiej Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona. Do Krakowa przyjechał w 1895 roku, by kontynuować studia w Szkole Sztuk Pięknych w pracowniach Teodora Axentowicza i Leona Wyczółkowskiego. Kolejnym etapem zdobywania doświadczeń artystycznych stał się dla Pieńkowskiego pobyt w Monachium, dokąd przybył w roku 1898 i wkrótce dołączył do grona uczniów prywatnej szkoły malarstwa i rysunku prowadzonej przez Stanisława Grocholskiego. Tam spotkał i zaprzyjaźnił się Soterem Jaxą-Małachowskim. Portret kolegi, namalowany przez Pieńkowskiego w Monachium w 1898 roku, to jeden z lepszych obrazów artysty powstałych we wczesnym okresie twórczości. Pieńkowski przedstawił Sotera w ujęciu nieoficjalnym, siedzącego na oparciu kanapy i palącego nieodłączną fajkę. Jednocześnie w portrecie tym uwidoczniona została charakterystyka psychologiczna modela, a stonowana kolorystyka pracy, zastosowanie neutralnego tła i mocne kadrowanie kompozycji dodatkowo pogłębiają ten odbiór. Soter Jaxa-Małachowski w swoich „Wspomnieniach” pisał o okresie monachijskim: Przesunęło się w ciągu tych czterech lat mego tam pobytu bardzo wielu, którzy się później stali wybitnymi osobistościami: Wygrzywalski, Pieńkowski, który mnie sportretował (jest to jedna z jego najlepszych prac)… Wspomniany obraz znajduje się od lat w zbiorach Muzeum Krakowa, natomiast Muzeum Narodowe w Krakowie ma w swojej kolekcji „Portret żony artysty przy stole”, obraz, który potwierdza wysoką klasę artystyczną portretów Pieńkowskiego.

2. Zasłynął jako malarz martwych natur.

Tematyka kompozycji malarskich Pieńkowskiego obejmuje przedstawienia pejzażowe, widoki wnętrz, portrety, akty, ale przede wszystkim martwe natury. Artysta z upodobaniem malował kwiaty i owoce ustawiane na tle barwnych tkanin, które stały się niemalże wyróżnikiem jego obrazów. W swojej pracowni aranżował martwe natury korzystając z dodatkowych rekwizytów, jak dzbanki, porcelanowe filiżanki, egzotyczne muszle. Tworzył kompozycje oddziałujące dużą skalą barw, a krytycy wielokrotnie podkreślali rolę koloru w malarstwie Pieńkowskiego. Franciszek Klein pisał: we wszystkich jego pracach zwraca uwagę ogromna czułość na barwę, na plamę kolorystyczną, subtelne dobieranie gamy kolorystycznej. Różnorodne tkaniny, które znajdowały się w pracowni artysty, wszystkie te kilimy, kotary, narzuty, obrusy – pojawiały się nie tylko w martwych naturach. Pieńkowski wykorzystywał je często w swoich kompozycjach jako tło, na którym umieszczał akty modelek, tak, by mieniące się barwami materie podkreślały piękno i zmysłowość ciała.

3. Był profesorem uczelni artystycznych.

Po okresie studiów i podróży po Europie, w 1909 roku artysta osiadł w Warszawie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych. W 1914 roku Pieńkowskiemu zaoferowano stanowisko profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ale wybuch pierwszej wojny światowej oddalił te plany o kilka lat, funkcję tę objął dopiero w roku 1918. Początkowo na krakowskiej uczelni prowadził zajęcia z rysunku wieczornego, od 1920 roku był profesorem malarstwa, a w 1930 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Pracę pedagogiczną w krakowskiej ASP kontynuował również po wojnie, prowadząc zajęcia aż do śmierci w 1948 roku. Pieńkowski pozostawiał swoim studentom dużą swobodę twórczą, a zajęcia odbywały się nie tylko w murach uczelni. Profesor organizował plenery malarskie, zabierał studentów między innymi na Harendę do Zakopanego, gdzie Akademia miała swój dom plenerowy. Na przestrzeni lat przez pracownię prof. Ignacego Pieńkowskiego przeszło wielu późniejszych uznanych artystów, wśród nich między innymi: Stanisław Borysowski, Tadeusz Brzozowski, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybis, Józef Jarema, Tadeusz Kantor, Emil Krcha, Karol Larisch, Adam Marczyński, Jadwiga Maziarska. I chociaż Pieńkowski wniósł spory wkład w kształcenie pokoleń artystów, to sam nie zyskał uznania, na jakie z całą pewnością zasługiwał.

4. Namalował cykl pejzaży brazylijskich.

Pieńkowski dużo podróżował, zwłaszcza w początkowym okresie twórczym. Kierunki podróży artystycznych wyznaczane były zainteresowaniami malarza, które obejmowały sztukę europejską, zarówno dawną, jak i nurty w malarstwie współczesne artyście. Stąd wybór Włoch i Francji, w których to krajach Pieńkowski łącznie spędził kilka lat, uzupełniając studia i odnajdując inspiracje malarskie. Szczególne znaczenie dla dalszej jego twórczości miał dłuższy pobyt w Paryżu i zapoznanie się z doświadczeniami malarstwa postimpresjonistycznego. Z kolei w czasie pierwszej wojny światowej artysta mieszkał w Rosji i na Krymie, gdzie pracował głównie jako scenograf teatralny. Najbardziej egzotyczną podróż odbył w 1925 roku do Brazylii, w związku z wystawą indywidualną zorganizowaną w Kurytybie. Odmienny krajobraz zainspirował Pieńkowskiego do namalowania cyklu pejzaży brazylijskich. Prac tych zachowało się niewiele, są praktycznie nieobecne na rynku antykwarycznym, rzadko też znajdują się w zbiorach muzealnych. Muzeum Narodowe w Krakowie posiada jedynie niewielką olejną kompozycję Pieńkowskiego „Morze z Kurytyby”, podarowaną niegdyś do kolekcji przez malarza Zbigniewa Pronaszkę.

5. Twórczość artysty prezentuje muzeum w Ciechanowcu.

Z malarstwem Pieńkowskiego najpełniej zapoznać można się w Ciechanowcu na Podlasiu, gdzie w tamtejszym Muzeum Rolnictwa prezentowana jest stała ekspozycja nosząca tytuł „Salonik ziemiański prof. Ignacego Pieńkowskiego”. Wystawa ukazuje twórczość artysty w scenerii wnętrza rodzinnego dworu w Sutnie nad Bugiem, odtworzonego na podstawie zachowanych oryginalnych mebli, bibelotów i pamiątek rodzinnych. Na wystawie obok licznych kompozycji olejnych i rysunków, znalazły się także obiekty związane bezpośrednio z działalnością malarza – sztalugi, paleta malarska, pędzle używane przez artystę. W okresie międzywojennym Pieńkowski mieszkał w Krakowie, ale często przyjeżdżał na dłużej w rodzinne strony. Malował wtedy okoliczne pejzaże przedstawiające rozlewiska Bugu oraz wnętrza dworu. Majątek w Sutnie odwiedzali także znajomi artyści i koledzy z krakowskiej uczelni, a wśród nich Wojciech Weiss, Karol Tichy, rzeźbiarz Stanisław Ostrowski czy marynista Franciszek Szwoch. Sam dwór nie przetrwał, został zniszczony w 1939 roku, do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty dawnego parku i alei dojazdowej.

Źródła: 

• Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, oprac.  Halina Stępień, Maria Liczbińska, Kraków 1999
• 175 lat nauczania malarstwa, rzeźby i grafiki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, praca zbiorowa pod red. prof. Józefa Lucjana Ząbkowskiego, Kraków 1994
• Salonik ziemiański prof. Ignacego Pieńkowskiego (1877-1948)