1. Jedną z jego ulubionych modelek była Zofia Paluchowa.

Wizerunek „Pięknej Zośki” szybko wpisał się w wachlarz klasycznych, młodopolskich tematów, podejmowanych przez Piotra Stachiewicza oraz innych malarzy – Wincentego Wodzinowskiego, Stefana Bukowskiego. Mało kto jednak dziś zna tragiczną historię pięknej modelki i muzy krakowskich artystów. Zofia Paluchowa z domu Frontczakówna urodziła się w 1899 roku w Dłubni, wówczas podkrakowskiej wsi, obecnie części dzielnicy Wzgórza Krzesławickie. Skromna, młoda dziewczyna przedstawiona środowisku malarzy dzięki kontaktom swojej matki, szybko zyskała popularność jako modelka pozując do licznych portretów (nigdy aktów!), najczęściej w krakowskim, tradycyjnym stroju. Dziewczyna w 1921 roku wyszła za mąż za Macieja Palucha, szewca z Zesławic, który odznaczał się gwałtownością i zaborczością wobec młodej i pięknej małżonki. Po ślubie zabronił jej pozowania do portretów, więc Zofia zajęła się gospodarstwem w rodzinnej Dłubni, rodzeniem i wychowywaniem dzieci (z czwórki urodzonych przez nią dzieci, przeżyła dwójka). Spokojny żywot nie był jednak jej pisany, a przez liczne awantury wszczynane przez męża, najczęściej po spożyciu alkoholu, Zofia wraz z dziećmi wyprowadziła się z domu i w 1926 roku wniosła pozew do sądu o alimenty i separację. To jednak nie ostudziło agresywnych zachowań męża, który nękał Zofię, a w końcu przestał wypłacać pieniądze na utrzymanie rodziny. Paluch żądał cofnięcia pozwów, a w zamian obiecał wypłacić zaległe alimenty. 15 maja 1927 roku, około godziny 14, Zofia udała się do domu na spotkanie z mężem i wtedy była widziana po raz ostatni. Trzy dni później matka Zofii zgłosiła sprawę o zaginięcie. Nieopodal gospodarstwa w Dłubni w rzece o tej samej nazwie znaleziono szczątki ludzkie, jak potwierdzono podczas śledztwa, należące do zaginionej. Podobno ciało kobiety pozbawione zostało głowy oraz serca. Rozprawa przeciwko Paluchowi trwała 8 dni, a proces rozbudził emocje porównywalne ze słynną sprawą Rity Gorgonowej. Sąd skazał zabójcę na „15 lat ciężkiego więzienia, obostrzonego twardym łożem co miesiąc oraz ciemnicą każdego 15 maja, w rocznicę zbrodni”. Paluch zmarł jako żebrak w 1960 roku.

2. Piotr Stachiewicz jest uznawany za ojca polskiego plakatu.

Sam termin „Polska Szkoła Plakatu” powstał w latach 50. XX wieku, ale zjawisko i rozwój tego szczególnego nurtu sięgają jeszcze wcześniej. Powojenni plakaciści czerpali silnie z dorobku graficznego polskich artystów lat 30. XX wieku, a ci z kolei byli artystycznymi spadkobiercami przedwojennych grafików. Autorami afiszy na początku XX wieku byli najpopularniejsi artyści młodopolscy – Stanisław Wyspiański, Teodor Axentowicz, Kazimierz Sichulski. To jednak Piotr Stachiewicz był autorem pierwszego polskiego plakatu, który powstał w 1894 roku z okazji Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie. Sama wystawa była ogromnym przedsięwzięciem trwającym 139 dni i prezentującym postęp nauki, techniki i przemysłu oraz sztuki, kultury i sportu. Na tę okazję uruchomiono pierwszy tramwaj elektryczny i kolejkę linową, podczas wystawy zaprezentowano też po raz pierwszy Panoramę bitwy pod Racławicami Kossaka i Styki. Promocja była na tyle udana, a plakat autorstwa Stachiewicza wydany w kilku wersjach językowych, na tyle skuteczny, że wystawa we Lwowie zgromadziła ponad milion widzów. Głównym motywem plakatu (który powtórzono także na pamiątkowych medalach) jest scena alegoryczna z parą w polskich strojach ludowych, wokół których leżą symboliczne przedstawienia przemysłu, rzemiosła i sztuki. W późniejszych latach Piotr Stachiewicz podejmował się tworzenia plakatów innych wystaw, a także reklamowych.

3. Jego główną drogą artystyczną była ilustracja.

Choć ilustracja, książkowa czy prasowa, bywa niedocenianą dziedziną artystyczną, ma bardzo duży wpływ na rozwój sztuki i jej świadomość u odbiorców, zarówno dziś, jak i sto lat temu. Ilustracje drukowane mają szeroki zasięg, trafiają w ręce osób, które w ten sposób mogą się z dziełami sztuki zetknąć po raz pierwszy. Piotr Stachiewicz jako ilustrator był stawiany w szeregu z takimi talentami jak Andriolli i Juliusz Kossak. Spod jego ręki wyszły setki ilustracji drukowanych w popularnej prasie (źródła podają ilość 222) – w „Kłosach”, „Tygodniku Illustrowanym”, „Świecie”, „Biesiadzie literackiej”, „Wędrowcu”, „Życiu i sztuce”, „Pracy”, „Domu polskim” i kilku innych czasopismach o lokalnych zasięgach. Do tego należy doliczyć dorobek w ilustracji książkowej, a ten jest jeszcze bardziej pokaźny. Do najbardziej docenianych prac w tej dziedzinie należy oprawa graficzna publikacji: „Królowa Niebios. Legendy o Matce Boskiej”, „Nowe latko” Konopnickiej, „Dzieciątko Jezus” – zbiór kolęd i pastorałek, „Notatki myśliwskie” – opowieści podróżnicze hr. Józefa Potockiego, „Quo Vadis” Sienkiewicza, „Królowa Jadwiga” ks. Bandurskiego, „Ksiądz Kordecki” Kraszewskiego, „Marcel” hr. Mieczysława Reya.

Piotr Stachiewicz (1858-1938), ilustracja do „Nowego latka” Marii Konopnickiej, 1896 rok

4. Odmówił posady dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie.

Piotr Stachiewicz sam odebrał bardzo przykładną edukację artystyczną, którą rozpoczął w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a kontynuował w Monachium do 1885 roku. Już jako artysta o ugruntowanej pozycji otrzymał po śmierci Jana Matejki w 1893 roku propozycję objęcia stanowiska dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych, swojej alma mater. Ministerstwo Oświaty zwróciło się do niego po tym, jak otrzymali odmowne odpowiedzi na objęcie kierownictwa od Henryka Siemiradzkiego i Józefa Brandta. Niestety, trzeci kandydat także nie podjął się zadania zastąpienia Matejki, a podobno głównym motywem tej odmowy miała być niechęć do zwolnienia z pracy swoich dawnych profesorów, którzy ze względu na konieczną reorganizację instytucji, musieli zostać usunięci. Stachiewicz zasugerował jednak następnego kandydata, Henryka Rodakowskiego, który informację o nominacji dostał na łożu śmierci i także nie było mu dane zasiąść na fotelu Dyrektora krakowskiej uczelni. Finalnie mianowano na stanowisko Juliana Fałata, któremu udało się wprowadzić szereg zmian i reform z korzyścią dla Szkoły.

Piotr Stachiewicz odmawiając pozycji dyrektorskiej nie zrezygnował z roli pedagoga. W 1912 roku objął pieczę nad wydziałem artystycznym Wyższych Kursów dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego w Krakowie i sprawował ją do roku 1918. Sam w szkole uczył malarstwa. Związał się także z prywatną Szkołą Malarstwa i Rzeźby dla Kobiet Teofili Certowiczówny.

5. Rozpoczął długą, artystyczną historię pracowni przy ul. Starowiślnej 10 w Krakowie.

W ciągu ulicy Starowiślnej w Krakowie znajduje się wyróżniający się spośród pozostałej zabudowy, bo parterowy, budynek mieszkalny z ogrodem. Dom ten powstał w 1890 roku, a autorem projektu był Antoni Siedek. Już w 1892 roku budynek zajął Piotr Stachiewicz razem z rodziną, uprzednio przystosowując wnętrza na potrzeby pracowni malarskiej. W malowniczym domu z ogrodem artysta mieszkał do 1904 roku, a następnie przeprowadził się do nieruchomości przy ulicy Garncarskiej (róg z ulicą Wenecja). Piękna pracownia przy Starowiślnej jeszcze przez wiele lat kontynuowała tradycje artystyczne – po Stachiewiczu przejął ją Leon Wyczółkowski, następnie od 1914 roku urzędował w niej Teodor Grott i w okresie międzywojennym prowadził tam wraz żoną pracownię kilimów „Grot”. Jeszcze w latach 80. XX wieku pracownię prowadził pod tym adresem rzeźbiarz Tadeusz Strugliński, w latach 90. XX wieku działała tam „Stara galeria” wraz z kawiarnią „Manggha” Jerzego i Elżbiety Bratańców. Obecnie przy Starowiślnej 10 znajduje się akademia fryzjerska, a jej wnętrza, choć eleganckie i urządzone ze smakiem, wielokrotnie przez lata przebudowywane, nie przypominają już artystycznych pracowni przełomu wieków.

Źródła:

• Agnieszka Bagińska, „Skąd widma w pracowni artysty? Próba interpretacji cyklu obrazów Piotra Stachiewicza”, w: „Quart”, Wrocław 2013, nr 1, s. 37-52

• Czesław Jankowski, „U Stachiewicza”, w: „Tygodnik Illustrowany” 1893, nr 208. S.403-404; nr 209, s. 422-423

• Anna Kwiatek, „Fotografie związane z rodziną Piotra Stachiewicza w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, w: „Krzysztofory”, Kraków 2018, z. 36, s. 205-211

• Magdalena Klamka, „Rola Piotra Stachiewicza w popularyzowaniu twórczości Henryka Sienkiewicza”, w: „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, Kielce 2015, tom.30, s. 174-189

• Marta Marek, „Malarz Piotr Stachiewicz i portrety członków rodziny w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, w: „Krzysztofory”, Kraków 2018, z. 36, s. 212-230

• „Sylwetka Autora obrazów do Legend ludowych o Matce Boskiej”

• Władysław Prokesch „Piotr Stachiewicz”, w: „Wędrowiec” 1896, R. 34, nr 40, s. 261-262

• Józef Trepka „Piotr Stachiewicz”, w: „Współczesne malarstwo polskie”, Kraków 1912, Z. VI