Tatry w sztuce polskiej [część II]

[Poniższy tekst jest kontynuacją artykułu -> przeczytaj część I]

Wyjątkowe miejsce w sztuce tatrzańskiej zajmuje Stanisław Witkiewicz, który osiadł w Zakopanem w 1890 roku i natychmiast został całkowicie „opętany” Tatrami, przyznał się też że chciałby malowniczą stronę Tatr wyrwać z dzierżawy Walerego Eljasza. Udało mu się to – jego obraz Wiatr halny został okrzyknięty najlepszym obrazem tatrzańskim, a utwór Na przełęczy  „Ewangelią Tatr”. Ceniony literat, krytyk sztuki i malarz, wielbiciel folkloru podhalańskiego, jest też  kojarzony jako twórca stylu zakopiańskiego, wzorowanego na tradycyjnym budownictwie góralskim, który z dość dobrym skutkiem wypromował jako styl narodowy (ta moda skończyła się jednak wraz ze śmiercią twórcy i nie objęła całej Polski).

Witkiewicz pozostawił po sobie wiele obrazów tatrzańskich malowanych z bezwzględną naturalistyczną odwagą połączoną z symbolizmem. Malarz, mimo że ze względu na zły stan zdrowia nie poznał Tatr w tak znacznym stopniu jak inni, potrafił totalnie wczuć się w krajobraz naszych gór. Był niezwykle wrażliwy na ulotne stany, zjawiska atmosferyczne i związane z nimi problemy światła i koloru, a także jako pierwszy malował zimę tatrzańską. Warto zwrócić uwagę właśnie na jego zimowe sceny, często nokturny – przeniknięte tajemniczym księżycowym światłem, monochromatyczne, silnie skontrastowane, z dynamiką wiatru halnego lub ciche, pulsujące ukrytą energią.

Tatry malowali również inni czołowi moderniści, dla których góry były wątkiem pobocznym, a uznanie zdobyli dzięki innym dziełom.  Zwróćmy uwagę na pejzaże Władysława Ślewińskiego i Wojciecha Weissa – jest ich niewiele, są jednak niezwykle interesujące. Ślewiński, przyjaciel Paula Gaugina, stworzył pejzaże utrzymywane w stylistyce szkoły Pont-Aven, z charakterystyczną dla niego płynną, secesyjną kreską, płaskimi plamami barw (często w wąskiej tonacji), tchnące tajemniczym i nostalgicznym nastrojem. Z kolei studia tatrzańskie Weissa – zwykle bardzo niewielkich rozmiarów – uderzają ekspresją formalną – zdecydowanymi pociągnięciami pędzla i intensywnością barw – oraz wymową symboliczną. Z malarzy mniej znanych, warto wspomnieć o Aleksandrze Mroczkowskim, tworzącym naturalistyczne, mroczne obrazy, często mało popularnych miejsc (choćby Ganek). Równocześnie w Tatrach zaczynali tworzyć uczniowie Jana Stanisławskiego – Stefan Filipkiewicz i Stanisław Kamocki. Filipkiewicz malował rozległe, syntetyczne w formie panoramy ukazujące Tatry, zmieniające się pod wpływem pory roku, dnia i pogody,najbardziej jednak upodobał sobie tatrzańską zimę i porę wiosennych roztopów. Kamocki również wybierał „szerokie” kadry, tworząc syntetyczne pejzaże Tatr w duchu szkoły Stanisławskiego. Obaj artyści powrócili do malowania widoków Tatr (często powtarzanych i może trochę banalnych) po wojnie i pozostali wierni malarstwu pejzażowemu, mimo dynamicznie zmieniających się trendów w sztuce.

W okresie modernizmu ma również miejsce krótka przygoda z pejzażem górskim Stanisława Ignacego Witkiewicza – wschodzącej gwiazdy zakopiańskiej bohemy. Witkacy zupełnie „wsiąkł” w Tatry, poznawał je turystycznie, wspinaczkowo i na nartach, fotografował i – malował. Jego pejzaże zdradzają wpływy Ślewińskiego – syntetyczne, zbudowane z płaskich plam barwnych. Z upodobaniem malował otoczenie Hali Gąsienicowej – zachowało się kilka szkicowych, syntetycznych prac, a także obrazy z Podtatrza – między innymi fragmenty zimowych krajobrazów – ciasno kadrowane, płaskie, z wijąca się dekoracyjną linią, które mogą kojarzyć się ze sztuką Dalekiego Wschodu (Witkacy utrzymywał że inspirował się malarstwem chińskim, bo japonizm był wegług niego passe). Szybko porzucił pejzaż na rzecz zupełnie innej działalności twórczej – jednak więcej o Witkacym w kolejnej części.

Źródła:

• Tatry: czas odkrywców. red. T. Jabłońska, A. Liscarj, Zakopane 2009
• Król A., Wiatr halny. „Krajowidoki” i wrażenia z Tatr w malarstwie polskim XIX i XX wieku,  katalog wystawy, Szczecin 2007
• Jabłońska T., Sztuki piękne pod Tatrami, Zakopane 2015

[Część III artykułu „Tatry w sztuce polskiej” -> przeczytaj]