W nurcie koloryzmu – Czesław Rzepiński (1905-1995)

Twórczość Czesława Rzepińskiego, wybitnego i cenionego kolorysty, wieloletniego profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych połączona była od początku z zagadnieniami dotyczącymi roli koloru w malarstwie. Będąc uczniem Pankiewicza w Paryżu Rzepiński związał się z kapistami, w latach 30. należał do ugrupowania „Zwornik” oraz do bohemy artystycznej skupionej wokół dworu Mycielskich w Wiśniowej, zaś po drugiej wojnie światowej wprowadził doświadczenia koloryzmu do programu nauczania krakowskiej Akademii. Jako malarz szczególnie uwrażliwiony na kolor, a zarazem erudyta, swoją wiedzę i wrażenia przekazywał studentom. Juliusz Joniak, niegdyś uczeń i asystent profesora wspominał: Rzepiński budował korektę przede wszystkim na kolorze. Kolor był problemem zasadniczym, czasem – jakby coś sobie przypominając – zaczynał zwracać uwagę na rysunek. Korekty te były emocjonalno-poetyckie…

Czesław Rzepiński, urodzony w 1905 roku w Strusowie koło Trembowli, już jako uczeń gimnazjum uczęszczał w Krakowie na zajęcia w Wolnej Szkole Malarskiej, gdzie pobierał lekcje rysunku i malarstwa pod kierunkiem Zbigniewa Pronaszki i Jerzego Fedkowicza. To był dopiero sam początek drogi artystycznej. W latach 1925-1929 Rzepiński podjął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach profesorów: Władysława Jarockiego, Wojciecha Weissa i Feliksa Szczęsnego Kowarskiego. Zainteresowania twórcze skierowały młodego artystę do Francji, gdzie w latach 1929-1930 został studentem paryskiej filii Akademii kierowanej przez profesora Józefa Pankiewicza. Podobnie jak większość kapistów Rzepiński malował przede wszystkim pejzaże i martwe natury, ponadto w latach 30. w jego twórczości pojawiły się przedstawienia portretowe. Portrety artysta malować będzie przez całe życie twórcze, wielokrotnie zwłaszcza portretował swoją drugą żonę Annę Ryś-Rzepińską, również malarkę i absolwentkę krakowskiej ASP. 

Jeszcze w okresie międzywojennym Czesław Rzepiński podjął działania pedagogiczne i nauczanie malarstwa. Od 1933 roku uczył w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku Ludwiki Mehofferowej. W 1936 roku wraz z Józefem Jaremą, Zbigniewem Pronaszką i Józefem Mroszczakiem współorganizował prywatną szkołę malarstwa znaną jako Wolna Szkoła Sztuk Plastycznych im. Aleksandra Gierymskiego w Katowicach, gdzie również prowadził zajęcia. Placówka ta stała się jedną z ważniejszych instytucji życia artystycznego na Śląsku, będąc odpowiednikiem późniejszego liceum plastycznego. W latach 1935-1939 Rzepiński prowadził także nauczanie w ramach Rysunkowego Ogniska Wakacyjnego dla nauczycieli zorganizowanego przy Liceum Krzemienieckim. Obok Rzepińskiego zajęcia podczas letnich kursów przeprowadzali między innymi Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Emil Krcha, Władysław Lam, a więc malarze silnie wówczas związani z nurtem koloryzmu. Za sprawą krzemienieckiej kolonii artystycznej skupiającej wybitnych twórców, Krzemieniec w latach 30. zyskał rangę ważnego ośrodka plastycznego.

Czesław Rzepiński kontynuować będzie swoje działania malarskie w latach powojennych malując pejzaże z miejsc, które często odwiedzał. Będą to więc widoki willi i starych domów w Lanckoronie, zamku w Niedzicy, krajobrazy ze Szczawnicy, Zawoi, Rymanowa, Zakliczyna. Krytyk i historyk sztuki Jerzy Madeyski pisał: Zajmując się zwłaszcza światłem malował nie tyle przedmioty, co stosunki zachodzące między barwami w zależności od wciąż zmieniającego się oświetlenia. Tak brzmi pierwsza prawda i w tym momencie jest ona zbieżna z zaleceniami prądu, z którego Rzepiński wyrósł. Osobistym natomiast, jakże istotnym wkładem artysty, była jego wielka ciekawość świata, prowadząca do wyrażania stosunku do tego, co zauważał. Rzepiński nakładał na obiektywną kliszę rzeczywistości swój własny diapozytyw, ukazując świat takim, jakiego inni nie widzą, nowy, gdyż na nowo odkryty i ujawniony.

Wielkim piewcą talentu Czesława Rzepińskiego, kolekcjonerem jego obrazów, a zarazem serdecznym przyjacielem i towarzyszem licznych dysput o sztuce był Wiesław Ochman, światowej sławy śpiewak operowy, ale także malarz i ceramik. Ochman we wstępie do katalogu wystawy „Czesław Rzepiński i uczniowie” pisał: Z wielkim pietyzmem dbał o równowagę między kolorem i formą. Zawsze te dwa uniwersalne elementy obrazu były podstawowym składnikiem konstrukcji płótna. Zaliczano twórczość Rzepińskiego do „kolorystów”, ale Rzepiński miał własną filozofię koloru i jego roli w malarskim przekazie. Uważał, że kolor nie powinien narzucać swojej dominacji w obrazie, a z całą swoją energią i urodą współtworzyć z formą zrozumiały i atrakcyjny dla każdego, malarski wizerunek obranego przez artystę tematu. Wśród rozlicznych kompozycji Czesława Rzepińskiego uwagę zwracają martwe natury, niezwykle sensualne w odbiorze, wyróżniające się bogactwem i harmonią zestawień barwnych. Artysta poddawał w nich malarskiej analizie na płótnie proste motywy – misę pełną dojrzałych jabłek, przekrojone soczyste arbuzy, bukiety kwiatów w ceramicznych dzbankach.

Rzepiński zafascynowany w latach 30. kapistami i ich dokonaniami w sztuce, po drugiej wojnie światowej objął kierownictwo Katedry Malarstwa i Rysunku w krakowskiej ASP. Przełom lat 50. i 60. przyniósł nowe doświadczenia w pracy artysty. Pod wpływem  zainteresowania twórczością Henri Matisse’a Rzepiński zaczął malować płaskie i linearne kompozycje, nieraz bliskie abstrakcji. Matissowska dekoracyjność motywów uwidoczniła się zwłaszcza w martwych naturach i portretach z tego czasu. Rzepiński nie pozostawiał ani jednego fragmentu płótna w stanie zawieszenia, czyli bez dopracowania, na zasadzie manierystycznej subordynacji, podporządkowującej go jako tło innym, bardziej eksponowanym partiom płótna. Wyznawał, jak artysta renesansowy, koordynację, czyli równomierność, wiodącą do doskonałości, pisał Jerzy Madeyski. Po okresie inspiracji fowizmem Rzepiński powrócił do malarstwa wywodzącego się bezpośrednio z twórczości kapistów. W krakowskiej Akademii stworzył ze swoimi studentami „szkołę kolorystów”, której oddziaływanie przetrwało dekady. Przywołując słowa Madeyskiego: Pozycja artystyczna Czesława Rzepińskiego jest poza wszelkimi weryfikacjami. Od wielu już dziesięcioleci jego nazwisko widnieje w ścisłej czołówce naszych malarzy i od wielu dziesięcioleci też nie ukazało się żadne opracowanie, które pomijałoby jego rolę w kształtowaniu naszego malarstwa przed, a zwłaszcza powojennego. (…) Niewielu, doprawdy, twórców zasłużyło sobie na tak wielkie wyróżnienie, bo też niewielu potrafiło ustawić swą sztukę ponad czasem wraz z jego zmiennymi modami i pochopnym wartościowaniem. „Ponad czasem” to nie jest jednak to samo, co „poza czasem”, wręcz przeciwnie, Rzepiński był zawsze malarzem swojego czasu. Tyle, że widzianego z własnej, wysoko ustawionej perspektywy.

Czesław Rzepiński (1905-1995), „Czerwony las”, 1962 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie

Źródła:

• Czesław Rzepiński. Malarstwo, praca zbiorowa, Kraków 1983
• Jerzy Madeyski, Twórczość Czesława Rzepińskiego [w:] Jacek Malczewski, Czesław Rzepiński, Juliusz Joniak, Jan Szancenbach, Malarstwo, Pałac Sztuki Kraków 1996
• Czesław Rzepiński i uczniowie, katalog wystawy, BWA Rzeszów 2010
• 175 lat nauczania malarstwa, rzeźby i grafiki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, praca zbiorowa, Kraków 1994