„Barbizon Wiśniowski”

„Mamy już Krakowskie – Ateny, Kaszubską – Szwajcarię, Warszawski – Paryż, tu jest WIŚNIOWSKI – BARBIZON” – wpis umieszczony przez Zygmunta Mycielskiego w Księdze Gości dworu w Wiśniowej w pełni oddaje niezwykłą atmosferę tego miejsca. Nazwa „Barbizon Wiśniowski” nawiązuje do Szkoły z Barbizon, ugrupowania malarzy francuskich, którzy w latach 1830-1860 w okolicach wsi Barbizon leżącej na skraju lasu Fontainebleau utworzyli kolonię artystyczną. Domeną twórczości barbizończyków stało się malarstwo krajobrazowe zrywające z tradycją idealizowanego pejzażu akademickiego.

W latach trzydziestych ubiegłego wieku dwór Mycielskich w Wiśniowej na Pogórzu Strzyżowskim stał się miejscem plenerowych spotkań artystycznych gromadzących uznanych malarzy związanych przede wszystkim z nurtem koloryzmu. Wcześniej bywali tu już artyści zaprzyjaźnieni z Jerzym Mycielskim, wybitnym historykiem sztuki, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kolekcjonerem i mecenasem sztuki. Częstym gościem, a raczej przyjacielem domu był Józef Mehoffer, który urzeczony tamtejszym pejzażem – o którym mówił dobrze skomponowane – rozstawiał sztalugi w ogrodzie i nad Wisłokiem.

Powstanie nieformalnej kolonii artystycznej skupionej wokół dworu w Wiśniowej wiąże się z ostatnimi właścicielami majątku – Heleną i Janem Mycielskimi. Jan Zygmunt Mycielski (1902-1972) ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, równocześnie uczęszczał na zajęcia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych do pracowni Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa. W latach dwudziestych, kiedy przejął zarządzanie majątkiem, nadal sporo malował. Po wojnie przez lata pełnił funkcję dyrektora Biura Wystaw Artystycznych w Krakowie. Wraz z żoną Heleną z domu Bal (1904-1996), również malarką, absolwentką krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, stworzyli w Wiśniowej miejsce spotkań dla zaprzyjaźnionych artystów. Helena Mycielska wspominała po latach: To nie były plenery, nie organizowaliśmy też żadnych wystaw. Po prostu przyjeżdżało grono przyjaciół i znajomych. Przebywali z nami przez dwa – trzy letnie miesiące. […] Pozostawały po nich wpisy w księdze pamiątkowej, rysunki, szkice, obrazy.

Dwór w Wiśniowej dla wielu bywających tam malarzy stanowił nie tylko miejsce intensywnej pracy twórczej, ale także dzięki mecenatowi Mycielskich, którzy nabywali obrazy do swojej kolekcji, dawał artystom zabezpieczenie finansowe.

Wśród „barbizończyków” z Wiśniowej prym wiedli malarze związani z Komitetem Paryskim – Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Józef Czapski. Po sukcesach, jakie artyści ci osiągnęli we Francji i Szwajcarii, na początku lat trzydziestych powrócili do kraju. Ich twórczość – żywiołowa, barwna, oparta wyłącznie na walorach malarskich dzieła i pozbawiona anegdoty, początkowo nie zawsze znajdowała zrozumienie u rodzimej publiczności. Kapiści, podobnie jak w Paryżu, próbowali więc nadal pracować razem, wspólnie organizowali też wystawy. Serdeczna znajomość z Heleną i Janem Mycielskimi, datująca się jeszcze z czasów studiów, przyczyniła się stworzenia swobodnych spotkań artystycznych, podczas których malowano, ale też i dyskutowano o sztuce, muzyce, literaturze. Józef Czapski podczas pobytu w Wiśniowej w sierpniu 1936 roku zapisał w Księdze Gości: Taka temperatura intelektualna i malarska jest w tym domu, że wyjeżdżam z Katzenjammerem [niem. kac] jak po kilku dniach duchowego pijaństwa. Dziękuję z głębi serca za najlepsze dni i mam nadzieję, że wrócę niedługo J.

Atmosferę letnich pobytów w Wiśniowej przywołuje kolejny wpis w Księdze Gości: Pytasz, co malarze tu robią? Powiem ci, że jednak, pomimo lata i pięknej pogody, malują. Bywały dnie, że w każdym krzaku siedział malarz. Tu Jan Cybis, mrukliwy i pozornie gniewny, tu Rudzka, pozornie uprzejma, a w gruncie rzeczy wściekła, że w ogóle ktoś chodzi po świecie, gdy ona maluje. Dalej Rzepiński, dla kurażu z fajką, balansuje płótno na niebiesko…Tematyka prac malarskich powstałych w Wiśniowej obejmuje przede wszystkim okoliczny pejzaż, studiowany podczas wielu godzin spędzonych w plenerze, widoki dworu i zabudowań dworskich, a także portrety przyjaciół i – nieco rzadziej – martwe natury. Płótna Jana Cybisa, Hanny Rudzkiej-Cybisowej czy Czesława Rzepińskiego pokryte zostają  drobnymi, wibrującymi plamami barwnymi, które tworzą kształty drzew, alei parkowych i widocznych w tle budynków. Większość wczesnych obrazów kapistów znajduje się w zbiorach muzealnych, na rynku antykwarycznym pojawiają się przede wszystkim ich późniejsze prace z lat powojennych.

Dwór Mycielskich odwiedzili też artyści wywodzący się z nurtu formizmu – Leon Chwistek i Zbigniew Pronaszko, przebywający tam latem 1936 roku. Częściej w Wiśniowej gościł natomiast Tytus Czyżewski, pozostawiając szereg obrazów, między innymi portrety Heleny Mycielskiej czy kompozycje Oranżeria w Wiśniowej, Przy śniadaniu, W ogrodzie, Kwiaty w cieplarni, Martwa natura z kaktusem i wiele innych. Tytus Czyżewski związany był z grupą Ekspresjonistów Polskich (Formistów) i w początkowym okresie tworzył obrazy wielopłaszczyznowe, w których upraszczał i geometryzował formy, inspirując się rodzimym folklorem. W latach dwudziestych zafascynował się mocno malarstwem hiszpańskim, a w   barwnych, kontrastowych kompozycjach z tego czasu pojawiły się elementy groteski i pastiszu. Podczas pobytu w Paryżu w 1925 roku artysta zetknął się z przebywającymi tam kapistami, a ponownie ich drogi malarskie zeszły się już w kraju w latach trzydziestych. Wtedy też w twórczości Czyżewskiego zaczęły dominować martwe natury i portrety.

Malarze, którzy przez lata przyjeżdżali do Wiśniowej, znajdowali tam dogodne warunki do twórczej pracy – życzliwość gospodarzy dworu, pobudzające wyobraźnię dyskusje o sztuce i piękno okolicznego pejzażu. Kompozycje powstałe w czasie tych wakacyjnych pobytów, zachowane przede wszystkim w zbiorach muzealnych, świadczą o wysokiej randze artystycznej nieformalnej grupy z „Barbizon Wiśniowskiego”.

Źródła:

• „Barbizon Wiśniowski”. Mecenat artystyczny Mycielskich w Wiśniowej 1867-1939. Pamiętnik wystawy pod red. Teresy Szeteli-Zauchowej, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie 1997
• Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Gry barwne. Komitet Paryski 1923-1939. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie 1996
• Tadeusz Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, Wyd. Ossolineum 1964