„Mamy już Krakowskie – Ateny, Kaszubską – Szwajcarię, Warszawski – Paryż, tu jest WIŚNIOWSKI – BARBIZON” – wpis umieszczony przez Zygmunta Mycielskiego w Księdze Gości dworu w Wiśniowej w pełni oddaje niezwykłą atmosferę tego miejsca. Nazwa „Barbizon Wiśniowski” nawiązuje do Szkoły z Barbizon, ugrupowania malarzy francuskich, którzy w latach 1830-1860 w okolicach wsi Barbizon leżącej na skraju lasu Fontainebleau utworzyli kolonię artystyczną. Domeną twórczości barbizończyków stało się malarstwo krajobrazowe zrywające z tradycją idealizowanego pejzażu akademickiego.

W latach trzydziestych ubiegłego wieku dwór Mycielskich w Wiśniowej na Pogórzu Strzyżowskim stał się miejscem plenerowych spotkań artystycznych gromadzących uznanych malarzy związanych przede wszystkim z nurtem koloryzmu. Wcześniej bywali tu już artyści zaprzyjaźnieni z Jerzym Mycielskim, wybitnym historykiem sztuki, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kolekcjonerem i mecenasem sztuki. Częstym gościem, a raczej przyjacielem domu był Józef Mehoffer, który urzeczony tamtejszym pejzażem – o którym mówił dobrze skomponowane – rozstawiał sztalugi w ogrodzie i nad Wisłokiem.

Jacek Malczewski (1854-1929) "Portret Jerzego Mycielskiego i Michała Żymierskiego", 1915 rok, źródło: Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki

Jacek Malczewski (1854-1929) „Portret Jerzego Mycielskiego i Michała Żymierskiego”, 1915 rok, źródło: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki

 Józef Mehoffer (1869-1946) "Pejzaż z Wiśniowej", źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur

 Józef Mehoffer (1869-1946) „Pejzaż z Wiśniowej”, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur

Powstanie nieformalnej kolonii artystycznej skupionej wokół dworu w Wiśniowej wiąże się z ostatnimi właścicielami majątku – Heleną i Janem Mycielskimi. Jan Zygmunt Mycielski (1902-1972) ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, równocześnie uczęszczał na zajęcia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych do pracowni Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa. W latach dwudziestych, kiedy przejął zarządzanie majątkiem, nadal sporo malował. Po wojnie przez lata pełnił funkcję dyrektora Biura Wystaw Artystycznych w Krakowie. Wraz z żoną Heleną z domu Bal (1904-1996), również malarką, absolwentką krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, stworzyli w Wiśniowej miejsce spotkań dla zaprzyjaźnionych artystów. Helena Mycielska wspominała po latach: To nie były plenery, nie organizowaliśmy też żadnych wystaw. Po prostu przyjeżdżało grono przyjaciół i znajomych. Przebywali z nami przez dwa – trzy letnie miesiące. […] Pozostawały po nich wpisy w księdze pamiątkowej, rysunki, szkice, obrazy.

Dwór w Wiśniowej dla wielu bywających tam malarzy stanowił nie tylko miejsce intensywnej pracy twórczej, ale także dzięki mecenatowi Mycielskich, którzy nabywali obrazy do swojej kolekcji, dawał artystom zabezpieczenie finansowe.

Jan Cybis (1897-1972) "Dom w Wiśniowej", ok. 1935 roku, źródło: Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu

Jan Cybis (1897-1972) „Dom w Wiśniowej”, ok. 1935 roku, źródło: Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu

Oficyna w Wiśniowej przeznaczona dla artystów, widok obecny

Oficyna w Wiśniowej przeznaczona dla artystów, widok obecny

Wśród „barbizończyków” z Wiśniowej prym wiedli malarze związani z Komitetem Paryskim – Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Józef Czapski. Po sukcesach, jakie artyści ci osiągnęli we Francji i Szwajcarii, na początku lat trzydziestych powrócili do kraju. Ich twórczość – żywiołowa, barwna, oparta wyłącznie na walorach malarskich dzieła i pozbawiona anegdoty, początkowo nie zawsze znajdowała zrozumienie u rodzimej publiczności. Kapiści, podobnie jak w Paryżu, próbowali więc nadal pracować razem, wspólnie organizowali też wystawy. Serdeczna znajomość z Heleną i Janem Mycielskimi, datująca się jeszcze z czasów studiów, przyczyniła się stworzenia swobodnych spotkań artystycznych, podczas których malowano, ale też i dyskutowano o sztuce, muzyce, literaturze. Józef Czapski podczas pobytu w Wiśniowej w sierpniu 1936 roku zapisał w Księdze Gości: Taka temperatura intelektualna i malarska jest w tym domu, że wyjeżdżam z Katzenjammerem [niem. kac] jak po kilku dniach duchowego pijaństwa. Dziękuję z głębi serca za najlepsze dni i mam nadzieję, że wrócę niedługo J.

Józef Czapski (1896-1993) "Domki wśród drzew", 1938 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Józef Czapski (1896-1993) „Domki wśród drzew”, 1938 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Na ganku w Wiśniowej: Helena Mycielska, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, lata 30., fot. archiwalna

Na ganku w Wiśniowej: Helena Mycielska, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, lata 30., fot. archiwalna

Atmosferę letnich pobytów w Wiśniowej przywołuje kolejny wpis w Księdze Gości: Pytasz, co malarze tu robią? Powiem ci, że jednak, pomimo lata i pięknej pogody, malują. Bywały dnie, że w każdym krzaku siedział malarz. Tu Jan Cybis, mrukliwy i pozornie gniewny, tu Rudzka, pozornie uprzejma, a w gruncie rzeczy wściekła, że w ogóle ktoś chodzi po świecie, gdy ona maluje. Dalej Rzepiński, dla kurażu z fajką, balansuje płótno na niebiesko…Tematyka prac malarskich powstałych w Wiśniowej obejmuje przede wszystkim okoliczny pejzaż, studiowany podczas wielu godzin spędzonych w plenerze, widoki dworu i zabudowań dworskich, a także portrety przyjaciół i – nieco rzadziej – martwe natury. Płótna Jana Cybisa, Hanny Rudzkiej-Cybisowej czy Czesława Rzepińskiego pokryte zostają  drobnymi, wibrującymi plamami barwnymi, które tworzą kształty drzew, alei parkowych i widocznych w tle budynków. Większość wczesnych obrazów kapistów znajduje się w zbiorach muzealnych, na rynku antykwarycznym pojawiają się przede wszystkim ich późniejsze prace z lat powojennych.

Hanna Rudzka-Cybisowa (1897-1988) "Krajobraz z drzewami w Wiśniowej", 1936 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Hanna Rudzka-Cybisowa (1897-1988) „Krajobraz z drzewami w Wiśniowej”, 1936 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Czesław Rzepiński (1905-1995) "W parku", 1936 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Czesław Rzepiński (1905-1995) „W parku”, 1936 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Dwór Mycielskich odwiedzili też artyści wywodzący się z nurtu formizmu – Leon Chwistek i Zbigniew Pronaszko, przebywający tam latem 1936 roku. Częściej w Wiśniowej gościł natomiast Tytus Czyżewski, pozostawiając szereg obrazów, między innymi portrety Heleny Mycielskiej czy kompozycje Oranżeria w Wiśniowej, Przy śniadaniu, W ogrodzie, Kwiaty w cieplarni, Martwa natura z kaktusem i wiele innych. Tytus Czyżewski związany był z grupą Ekspresjonistów Polskich (Formistów) i w początkowym okresie tworzył obrazy wielopłaszczyznowe, w których upraszczał i geometryzował formy, inspirując się rodzimym folklorem. W latach dwudziestych zafascynował się mocno malarstwem hiszpańskim, a w   barwnych, kontrastowych kompozycjach z tego czasu pojawiły się elementy groteski i pastiszu. Podczas pobytu w Paryżu w 1925 roku artysta zetknął się z przebywającymi tam kapistami, a ponownie ich drogi malarskie zeszły się już w kraju w latach trzydziestych. Wtedy też w twórczości Czyżewskiego zaczęły dominować martwe natury i portrety.

Tytus Czyżewski (1880-1945) "Martwa natura z koszem", ok. 1930 roku, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Tytus Czyżewski (1880-1945) „Martwa natura z koszem”, ok. 1930 roku, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Tytus Czyżewski (1880-1945) "Dziewczyna z wachlarzem", przed 1939 rokiem, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Tytus Czyżewski (1880-1945) „Dziewczyna z wachlarzem”, przed 1939 rokiem, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Malarze, którzy przez lata przyjeżdżali do Wiśniowej, znajdowali tam dogodne warunki do twórczej pracy – życzliwość gospodarzy dworu, pobudzające wyobraźnię dyskusje o sztuce i piękno okolicznego pejzażu. Kompozycje powstałe w czasie tych wakacyjnych pobytów, zachowane przede wszystkim w zbiorach muzealnych, świadczą o wysokiej randze artystycznej nieformalnej grupy z „Barbizon Wiśniowskiego”.

Źródła:

  • „Barbizon Wiśniowski”. Mecenat artystyczny Mycielskich w Wiśniowej 1867-1939. Pamiętnik wystawy pod red. Teresy Szeteli-Zauchowej, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie 1997
  • Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Gry barwne. Komitet Paryski 1923-1939. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie 1996
  • Tadeusz Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, Wyd. Ossolineum 1964

Autor: Katarzyna Łomnicka

Historyczka sztuki z wieloletnim doświadczeniem na rynku antykwarycznym, autorka wydawnictw monograficznych i katalogów wystaw z zakresu sztuki polskiej XIX i XX w., kuratorka wystaw. W Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego prowadzi zajęcia dotyczące funkcjonowania rynku sztuki. Świadczy usługi eksperckie dla kolekcjonerów.

zobacz inne teksty tego autora >>