Twórczość Tadeusza Ajdukiewicza była w swoim czasie wysoko ceniona w kręgach dworskich i arystokratycznych Wiednia, Londynu, Bukaresztu, Sofii czy Konstantynopola. Malarz zasłynął przede wszystkim jako wybitny portrecista, który – dysponując doskonałym warsztatem malarskim – osiągnął sukces i zrobił błyskotliwą karierę jako malarz nadworny.  

Tadeusz Ajdukiewicz, urodzony w 1852 roku, pochodził z rodziny utalentowanej plastycznie, a jego bratem stryjecznym był malarz Zygmunt Ajdukiewicz. W latach 1868-1873 Tadeusz studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza. Dzięki otrzymanemu stypendium kontynuował naukę w Akademii wiedeńskiej, a w 1875 roku przeniósł się do Monachium, gdzie podjął studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych u Otto Seitza i Aleksandra Wagnera i uczęszczał do pracowni Józefa Brandta, dołączając tym samym do grona polskich malarzy monachijczyków. 

Józef Brandt, zwany Generałem, rezydujący ze swoim sztabem (Kowalski, Ajdukiewicz, Chełmoński) w arystokratycznej kawiarni Cafe Maximilianeum, darzony był szacunkiem i przyjaźnią regenta Luitpolda, który zresztą otaczał sympatią wszystkich polskich artystów pracujących samodzielnie, wspominał Julian Fałat w swoich „Pamiętnikach”. Z kolei Józef Ignacy Kraszewski odwiedzając pracownie polskich malarzy w Monachium żałował, że nie zdążył jeszcze zobaczyć robót chwalonych p. Tadeusza Ajdukiewicza. A były to wyborne kompozycje – sceny parad wojskowych, potyczek, polowań – obrazy, dla których inspiracje płynęły wprawdzie z pracowni Brandta, ale pomysł i wykonanie były już indywidualne. Monachijska twórczość Ajdukiewicza od początku spotykała się z dużym zainteresowaniem ówczesnego rynku sztuki, prężnie działającego zwłaszcza w środowisku bawarskim. Jak trafnie zauważał Cezary Jellenta: Tadeusz, starszy, ma smak, a teraz […] znakomity popyt.

Tadeusz Ajdukiewicz (1852-1916), „Scena z powstania styczniowego”, 1876 rok, źródło: Agra Art

Tadeusz Ajdukiewicz (1852-1916), „Po polowaniu”, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Tadeusz Ajdukiewicz na krótko powrócił do kraju około 1875 roku. Równolegle z działalnością artystyczną zajmował się hodowlą koni i prowadzeniem gospodarstwa w podkrakowskiej Bonarce, gdzie tymczasowo osiadł. W celach zawodowych wyjeżdżał też na Ukrainę, malując portrety ziemiaństwa w majątkach kresowych, zaś w 1877 roku towarzyszył hr. Władysławowi Branickiemu w podróży na Bliski Wschód. Powróciwszy do Krakowa Ajdukiewicz, będąc pod ogromnym wrażeniem niedawnej wyprawy, poszerzył swój repertuar i obok reprezentacyjnych portretów zaczął tworzyć sceny o tematyce orientalnej. Wincenty hr. Łoś, współczesny malarzowi pisarz i kolekcjoner wspominał artystę: Gdy miał pracownię w Krakowie, gdy malował te obrazy i te manewra, które zwróciły nań najprzód uwagę cesarza, a potem Wiednia; gdy malował portret panny Reszke i swe prześliczne, najpiękniejsze według mnie obrazy wschodnie, to był już koniarzem i nadto gospodarzem rolnikiem w Bonarce. Artysta umiejętnie łączył te z pozoru odległe światy, jakimi były działalność artystyczna oraz dbałość o gospodarstwo i prowadzenie hodowli koni. W tym właśnie czasie, w roku 1880 malarz sportretował przebywającą w Krakowie aktorkę Helenę Modrzejewską, a płótno od początku wzbudzało zasłużony zachwyt. Stanąwszy przed tą białą, wysmukłą postacią, patrzącą z gobelinowego tła czarnymi oczyma jakoby w nieskończoność, od pierwszego rzutu oka poznajemy, że mamy przed sobą jakąś niezwykłą kobietę, i nie tylko piękność, nie tylko damę wyższego świata, ale duch wysoki! – pisał Henryk Sienkiewicz. Całopostaciowy „Portret Heleny Modrzejewskiej”, podarowany przez artystę do zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego w 1883 roku, stanowi znakomity przykład akademizmu w malarstwie europejskim dziewiętnastego wieku.

W latach 1882-1893 Tadeusz Ajdukiewicz zamieszkał w Wiedniu, gdzie wkrótce przejął pracownię po słynnym malarzu Hansie Makarcie i zyskał uznanie w kręgach arystokratycznych oraz dworskich jako malarz portrecista. Wojciech Kossak pisał w liście do żony z Wiednia wiosną 1887 roku: Potem byłem u Ajdusia [Tadeusza Ajdukiewicza], pracownia jest bardzo świetna, światło ani się umywało do mojej krakowskiej, ale przede wszystkim idzie o to, żeby na początek mieć locum standum. Dom, w którym jest, przepyszny, o dziesięć minut piechotą od Opery, i już kilku malarzy szturmuje Ajdusia o nią.

Ajdukiewicz zdobył w Wiedniu rozgłos, który zawdzięczał zarówno swojemu talentowi i wysokiej klasie artystycznej tworzonych portretów, jak też i randze samych portretowanych, wśród których był i cesarz Franciszek Józef I, i następca tronu arcyksiążę Rudolf. Malarz nie porzucił przy tym zamiłowania do hodowli koni i gospodarskiej pracy. On zawsze był szczęśliwy, ale gwiazda jego dopiero zaczęła błyszczeć od chwili, gdy zajął pracownię po Mackarcie w Wiedniu, pisał Wincenty hr. Łoś. Dziś w Wiedniu, gdy jest rodzajem nadwornego malarza faworyta, gdy maluje cesarskie manewra, portrety arcyksiążąt i pięknych Wiednia patrycyuszek, jest dalej na większą skalę koniarzem i nadto gospodarzem rolnikiem w swej posiadłości zwanej Breitenfhurt, leżąej tuż pod stolicą. […] W Wiedniu utrzymuje stale po ośm koni…

Po 1893 roku Ajdukiewicz dużo i często podróżował, przebywał w Londynie, gdzie portretował księcia Walii (późniejszego króla Edwarda VII), w Konstantynopolu malował sułtana Abdul Hamida II, pracował w Sofii i Petersburgu. Ostatecznie w 1904 roku osiadł pod Bukaresztem jako malarz rumuńskiego dworu królewskiego. Obok portretów króla Karola I i rodziny królewskiej malował obrazy historyczne i batalistyczne, między innymi wysoko ceniony „Przegląd armii rumuńskiej”, wykonał też dekoracyjne fryzy z motywem koni w Pałacu Peleş, letniej rezydencji królów Rumunii położonej w miejscowości Sinaia. W dojrzałym okresie twórczym Ajdukiewicz, podróżując po Bałkanach i mieszkając w Bułgarii oraz w Rumunii, chętnie powracał w swoich pracach do tematyki orientalnej. Ulubionymi motywami wielu kompozycji były sceny z targów i przedstawienia jeźdźców na tle bezkresnego pejzażu stepowego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej artysta powrócił do kraju i zaciągnął się do służby w Legionach Polskich. Zmarł w szpitalu wojskowym w styczniu 1916 roku, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim.

Obrazy Tadeusza Ajdukiewicza, prezentowane niegdyś na wystawach w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, w warszawskiej Zachęcie oraz w Salonach Krywulta i Ungera, znalazły miejsce w krajowych zbiorach muzealnych. Ale i współczesny rynek antykwaryczny ma do zaoferowania prace tego malarza o bogatym, zróżnicowanym dorobku artystycznym i jakże ciekawej biografii.

Źródła:

• Wincenty Antoni hr. Łoś, Z pracowni naszych mistrzów, Warszawa 1898
• Wojciech Kossak, Listy do żony i przyjaciół, oprac. Kazimierz Olszański, Kraków 1985
• Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Kraków 1999
• Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Franciszek Stolot, Historia malarstwa polskiego, Kraków 2000