MONACHIJCZYCY: Zygmunt Sidorowicz (1846-1881)

W twórczości artystów polskich wywodzących się z kręgu „szkoły monachijskiej” dominowały sceny batalistyczne i przedstawienia związane z doświadczeniami powstań narodowych. Równolegle powstawały widoki małych miasteczek i wsi, ukazujące życie lokalnych społeczności, skupione na przedstawieniu tradycyjnej obrzędowości ludowej, jak i codzienności – z jazdą na targ, powrotami z jarmarku czy scenami przed karczmą. Wszystkie te kompozycje, zarówno o charakterze batalistycznym, jak i rodzajowym rozgrywały się na tle rozbudowanego pejzażu, który stanowił istotny element obrazu. 

Sam pejzaż jako gatunek malarski zyskał też ogromne znaczenie stając się samodzielnym tematem wielu prac. Nieznaczny sztafaż, który pojawiał się nieraz w tych kompozycjach pełnił bardziej funkcję kolorystycznego kontrapunktu, niż faktycznej opowieści rodzajowej. Z malarstwem pejzażowym powstającym w drugiej połowie XIX wieku w Monachium wiąże się pojęcie Stimmungu, czyli koncepcji pejzażu nastrojowego, który miał wywoływać u odbiorcy silne wrażenia emocjonalne. Pejzaż stimmungowy charakteryzował się pewnymi założeniami formalnymi, do których należało przedstawienie w obrazie obniżonego horyzontu z dominującą partią pochmurnego nieba, utrzymanie całej kompozycji w niemal monochromatycznej i przyciemnionej tonacji barwnej, stosowanie często wydłużonego formatu płótna (tzw. format „ręcznikowy”). Malarze monachijscy podejmowali tematykę pejzażową czerpiąc przede wszystkim z doświadczeń francuskiej szkoły z Barbizon. Malowali wprawdzie w zaciszu pracowni, ale za to w poszukiwaniu motywów wychodzili w plener, by tam w bezpośrednim kontakcie z naturą wykonywać szkice rysunkowe do swoich późniejszych kompozycji. Z czasem pomocna okazała się również fotografia, która pozwalała artyście na utrwalenie na zdjęciach, niczym w szkicowniku, wybranych kadrów krajobrazu, służąc jako punkt wyjścia do opracowania kompozycji malarskich już w atelier.

Spośród artystów związanych z akademią monachijską, którzy skupieni byli na malarstwie pejzażowym, niewątpliwie od początku wyróżniała się grupa rodzimych twórców. Oryginalność i specyfikę pejzażu malowanego przez polskich „monachijczyków” dostrzegali już współcześni. Pisarz i krytyk artystyczny Cezary Jellenta zauważył w 1897 roku: Mają i Niemcy swój pejzaż stimmung’owy, a Francuzi „paysage intime”, ale pejzaż polski przewyższa oba uczuciowością. Nie goni on za szczególnie efektowną grą świateł i cieni, nie szuka nadzwyczajnego bogactwa kolorów, ani wyjątkowej bujności natury, ani jedynego w swoim rodzaju rozkładu, który by odbijał się na płótnie jako oryginalna osobliwa kompozycja – ale zawsze i wszędzie przepaja się temperamentem, przywiązaniem, zadumą, melancholią, wspomnieniem.

Do grona uznanych dziewiętnastowiecznych pejzażystów związanych czasowo ze środowiskiem monachijskim należał Zygmunt Sidorowicz – wybitny, lecz później nieco zapomniany malarz, urodzony w 1846 roku we Lwowie. W rodzinnym mieście ukończył studia na Politechnice, zaś dzięki kilkuletniemu stypendium ufundowanemu przez Radę Miejską Lwowa miał możliwość podjęcia dalszej nauki. W latach 1864-1867 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Malował wówczas portrety i sceny rodzajowe z życia mieszkańców miasta, kopiował także dzieła dawnych mistrzów. Po powrocie do Lwowa w 1867 roku artysta zorganizował wystawę swoich wczesnych prac. W 1870 roku uzyskał kolejne stypendium Wydziału Krajowego i ponownie wyjechał do Wiednia. Zaprzyjaźniony z Aleksandrem Kotsisem i Franciszkiem Streittem, wspólnie z nimi odbywał artystyczne wędrówki w Alpy. W Austrii przebywał tym razem krótko, bowiem już na początku lat siedemdziesiątych osiadł w Monachium i zapewne kontynuował studia w tamtejszej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych lub jednym z wielu prywatnych atelier malarskich.

Od początku pobytu nad Izerą Sidorowicz związany był z grupą polskich malarzy monachijczyków. Dzielił pracownię malarską z Walerym Brochockim i Aleksandrem Kotsisem. O ile okres nauki w akademii wiedeńskiej ukierunkował artystę na twórczość o charakterze portretowym, to pobyt w Monachium i zetknięcie się z tamtejszym środowiskiem artystycznym przyniosły zainteresowanie czystym pejzażem, który zajął odtąd dominującą pozycję w jego twórczości. Malował nastrojowe krajobrazy ukazujące blaski i zmierzchy dnia, utrzymane w przygaszonej tonacji barwnej i urzekające swym subtelnym światłem. Poetyczność krajobrazów Sidorowicza leży przeważnie w kolorze. Niewielkie swoje obrazki początkowo malował w swojej pracowni z pamięci. Potem dopiero zaczął w naturze wyszukiwać stosownych motywów – naturę jednak przystosowywał zawsze do wewnętrznych swych potrzeb. (…) Efektem był zawsze pozachodowy zmrok, lub zbliżony doń świt; nastrojem panującym – smutek. Idąc śladami wielkiego Corota, Sidorowicz patrzy na naturę jednostronnie (…) przyroda przemawia do niego jednym tylko językiem, językiem poezji. Krajobrazy Sidorowicza wyrażają poezję smutku z większą siłą niż niejeden utwór liryczny, pisał malarz i krytyk Henryk Piątkowski w „Albumie sztuki polskiej” w 1901 roku.

Zygmunt Sidorowicz (1846-1881) „O zachodzie”, 1878 rok, źródło: Kolekcja smólska

W latach 1873-1877 malarz należał do monachijskiego stowarzyszenia Kunstverein skupiającego artystów, miłośników i mecenasów sztuki. Przynależność do tej instytucji umożliwiała twórcom zaistnienie nie tylko na monachijskim rynku sztuki, ale także w środowisku międzynarodowym. Udział w wystawach Kunstvereinu wiązał się z kolei z możliwością nabycia prezentowanych prac przez stowarzyszenie, a następnie losowanie ich pośród swoich członków. Pejzaże Sidorowicza kupowane były regularnie, a kompozycja Pejzaż nocny z 1874 roku trafiła do kolekcji słynnego mecenasa sztuki Adolfa Friedricha von Schack; obecnie znajduje się w zbiorach Schackgalerie w Monachium. Prace Sidorowicza znane i cenione były również przez rodzimą publiczność, która miała możliwość zapoznania się z nimi na wystawach organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i we Lwowie oraz w Warszawie, dokąd artysta, pragnący utrzymać łączność z krajem, wysyłał swoje obrazy. Lucjan Siemieński w recenzji z wystawy w krakowskiej TPSP zamieszczonej w „Czasie” w 1875 roku pisał:

P. Sidorowicz nadesłał kilka małych widoczków, niby niczym zrobionych; ale w każdym dotknięciu pędzla znać jak umie wybornie tłumaczyć naturę (…) umie być wiernym przez uchwycenie prawdziwego charakteru, co jest podobnoć główną zaletą dobrego krajobrazu.

W 1878 roku artysta przeniósł się ponownie do Wiednia. Tam też zmarł w 1881 roku – w sile wieku i rozkwicie  talentu.

Źródła:

• Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, oprac. not biograficznych Katarzyna Łomnicka, Kolekcja smólska. Polskie malarstwo XIX i początku XX wieku, Kraków 2008

• Nastroje natury. Pejzaż w twórczości polskich monachijczyków w II połowie XIX wieku. Katalog wystawy w Muzeum Historii Katowic, Katowice 2006

• Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914, Kraków 1999

• Aleksandra Melbechowska-Luty, Mali mistrzowie polskiego pejzażu XIX wieku, Warszawa 1997