5 ciekawostek o… Józefie Rapackim

1. Przez krótki czas mieszkał w Krakowie.

Józef Rapacki po raz pierwszy pojawił się pod Wawelem w 1887 roku, gdy podjął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Floriana Cynka, Feliksa Szynalewskiego i Izydora Jabłońskiego. Jak wspominał malarz Stefan Popowski: [Rapacki] porwany malowniczością ówczesnego Krakowa, niezmordowanie malował i rysował z natury. Tworzył rysunki i studia olejne przedstawiające sceny rodzajowe oraz architekturę miasta, a do wczesnych prac należały kompozycje: „Mury Krakowa”, „Z Kazimierza”, „Ulica św. Józefa na Kazimierzu”. Rapacki kontynuował naukę w Krakowie tylko do 1888 roku, a po powrocie do Warszawy dalej pobierał lekcje malarstwa u Wojciecha Gersona. Wkrótce też wyjechał na studia do Monachium. Na stałe zamieszkał w Warszawie, ale wobec pogarszającego się stanu zdrowia przeniósł się na krótko do Krakowa, skąd odbywał lecznicze wyjazdy w góry. W Krakowie przebywał w 1901 roku, a potem w latach 1905-1907. W tym czasie malował weduty miejskie z rozbudowanymi scenami rodzajowymi, jak fragment Rynku z Szarą Kamienicą w tle czy widok krakowskiego Kazimierza. Zaczął również studiować techniki graficzne, odnosząc wkrótce sukces. W 1906 roku otrzymał wyróżnienie na konkursie Wiedeńskiego Stowarzyszenia Grafików za autolitografię „Wieża Mariacka”, włączoną następnie do albumu graficznego wydanego w tym samym roku w Wiedniu jako rocznik stowarzyszenia.

Józef Rapacki (1871-1929), „Na krakowskim Kazimierzu”, 1906 rok, źródło: Polswiss Art

2. Pozostawał pod wpływem impresjonizmu.

Wystawiony w 1890 roku w warszawskiej Zachęcie obraz Józefa Pankiewicza „Targ na kwiaty przed kościołem św. Magdaleny w Paryżu” stał się powodem gorącej dyskusji i sporów wokół francuskiego impresjonizmu. Rapacki uważnie przyglądał się nowym kierunkom w sztuce, choć przyjął je raczej powierzchownie. W 1900 roku artysta uczestniczył w Wystawie Powszechnej w Paryżu, na której trzymał odznaczenie mention honorable. Pobyt w Paryżu umożliwił mu również bliższe poznanie impresjonizmu, co zaowocowało przede wszystkim rozjaśnieniem palety malarskiej. Studiując uprzednio w Monachium tworzył pejzaże o przyciemnionych barwach, dopiero doświadczenia paryskie i fascynacja twórczością Józefa Pankiewicza wpłynęły na zmianę kolorystyki prac. W pierwszej połowie lat 90. XIX wieku artysta – jak wspominał Popowski – namalował szereg obrazów, nie tyle z impulsu wewnętrznego powstałych, ile raczej gwoli dogodzenia doktrynie. Miały te obrazy swe zalety artystyczne, były bardzo żywe w barwach, zwłaszcza obraz „Ogród Frascati”, o bogatym motywie przepychu kwiatów w słońcu. I choć okres wpływów impresjonizmu w twórczości Józefa Rapackiego nie trwał długo, to powstałe wówczas kompozycje wyróżniają się na tle późniejszych prac utrzymanych w typowo realistycznej konwencji malarskiej.

Józef Rapacki (1871-1929), „Wieczór na Placu Teatralnym w Warszawie”, 1893 ok, źródło: Desa Unicum

3. Był dokumentalistą życia codziennego Warszawy.

Józef Rapacki współpracował jako ilustrator z wieloma ówczesnymi czasopismami warszawskimi. W 1895 roku rozpoczął swoją działalność artystyczną w „Tygodniku Ilustrowanym”, na łamach „Wędrowca” zamieszczał rysunki o treściach humorystycznych, jego prace publikował „Świat” i „Biesiada literacka”. Obok malarstwa i rysunku Rapacki zajmował się także grafiką, a zwłaszcza litografią. Około 1915 roku opracował cykl 20 autolitografii „Z dawnej i niedawnej Warszawy”. W serii prac przedstawił charakterystyczne typy uliczne oraz scenki rodzajowe, nierzadko o rysie humorystycznym. Teka autolitografii Rapackiego „Z dawnej i niedawnej Warszawy” cieszyła się dużym zainteresowaniem i została wznowiona w 1926 roku nakładem Biblioteki Domu Polskiego. Mieszkając na stałe w Warszawie artysta dokumentował w swoich obrazach życie codzienne miasta. Regularnie wystawiał w Zachęcie, a ponadto jego obrazy eksponowane były w znanym warszawskim Salonie Sztuki Stefana Kulikowskiego przy Krakowskim Przedmieściu 7 oraz w Salonie Artystycznym Feliksa Rychlinga działającym przy ulicy Kredytowej, gdzie w latach 1918-1919 odbyły się dwie indywidualne wystawy Rapackiego, zaś wiosną 1919 roku w księgarni Gebethnera i Wolffa pokazano twórczość artysty o tematyce warszawskiej.

4. Zajmował się ilustracją książkową.

Józef Rapacki rozpoczął działalność ilustratorską od projektów do książek swojego ojca Wincentego Rapackiego. Opracował projekt okładki do powieści historycznej Rapackiego  „Hanza” oraz cykl ilustracji do opowiadania „Hydropatya. Obrazek galicyjski”. W kolejnych latach ilustrował między innymi prozę Marii Konopnickiej, bajki Ignacego Krasickiego, był też autorem ilustracji i ozdobnych winiet do książki Jana Sztolcmana „Nad Nilem niebieskim. Wyprawa myśliwska Józefa hr. Potockiego do Sudanu”, wydanej w Warszawie w 1902 roku. Zmysł obserwacji życia codziennego połączony z satyrycznym, a często także krytycznym spojrzeniem zaprezentował Rapacki w cyklu ilustracji do noweli Wiktora Gomulickiego „Malarja”, traktującej o ciężkim losie warszawskiego malarza, rysownika i karykaturzysty Henryka Pillatiego. 

5. Współtworzył kolonię artystyczną w Olszance.

Józef Rapacki, nie widząc postępów w leczeniu choroby płuc w ostrym, górskim klimacie, za radą zaprzyjaźnionego lekarza w roku 1907 osiadł na stałe w małej wiosce Olszanka w powiecie żyrardowskim, na skraju Puszczy Mariańskiej. Tam wybudował dom i odnalazł idealne warunki dla swojego malarstwa. Pozostając w bliskim kontakcie z naturą tworzył realistyczne w formie i nostalgiczne w wyrazie pejzaże mazowieckie traktowane z niemal fotograficzną dokładnością. Malował widoki rozległych pól i łąk, a ulubionymi motywami stały się samotne brzozy w pejzażu i polany kwitnących wrzosów. Przez współczesnych sobie był zresztą określany jako malarz brzóz i liliowych wrzosów. W Olszance i okolicy mieszkała spora grupa malarzy, którzy wraz z Rapackim tworzyli nieformalną kolonię artystyczną. Do tego grona należeli: Stefan Popowski, malarz i architekt, projektant willi Rapackich, a prywatnie szwagier artysty, a także Czesław Tański, malarz i pionier szybownictwa oraz malarka Pia Górska. Willa Rapackich w Olszance nie zachowała się, podobnie jak większość prac, które żona artysty Gabriela wywiozła do Warszawy tuż przed wybuchem wojny, ale tam uległy zniszczeniu w czasie nalotu jesienią 1939 roku. Nieliczne ocalałe prace znajdują się głównie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, jak również w wielu prywatnych kolekcjach. Największą kolekcję obrazów Józefa Rapackiego posiada obecnie Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie (d. Muzeum Okręgowe), które od początku lat 90. ubiegłego wieku na rynku antykwarycznym nabywa do swoich zbiorów prace artysty, prezentowane na stałej ekspozycji muzealnej. 

Źródła: 

• Aneta Pawłowska, Pro arte. Monografia grupy warszawskich artystów 1922-1932, Warszawa 2006
• Maria Grońska, Grafika w książce, tece i albumie, Ossolineum 1994
• Józef Rapacki (1871-1929). Malarstwo, rysunek, grafika, katalog wystawy oprac. Janina Zielińska, Krzysztof Załęski, Muzeum Okręgowe w Żyrardowie, 1993