5 ciekawostek o… Janie Cybisie

1. Martwa natura stanowiła istotny temat w twórczości artysty. 

Jan Cybis pozostaje jednym z czołowych artystów polskich dwudziestego wieku. Twórczość malarska artysty kształtowała się pod wpływem dokonań sztuki francuskiej, zwłaszcza pod wpływem prac Bonnarda. W swoich tekstach krytycznych Cybis wielokrotnie podkreślał znaczenia koloru w obrazie, a we wstępie do katalogu pierwszej krajowej wystawy kapistów pisał, iż kolor na płótnie powstaje dopiero przez kontrast z innymi kolorami. Malarze grupy Komitetu Paryskiego odrzucali wszelką treść i „literaturę” w obrazie, dystansując się tym samym od malarstwa historycznego i symbolicznego. Cybis, podobnie jak inni kapiści, skupił się na przedstawieniach czysto pejzażowych i martwych naturach. Szczególnie ta ostatnia tematyka cieszyła się dużym zainteresowaniem artysty. Powtarzał, że to właśnie martwa natura doskonale spełnia wymogi koloryzmu, gdyż jako temat malarski nie jest obarczona treścią – nie jest ani narodowa, ani religijna. Artysta sam układał kompozycje kwiatowe i zestawiał martwe natury, które później malował. Na powierzchni płótna tworzył harmonię kolorów, które układały się w kształty owoców, kwiatów, ptaków.

2. Był głównym teoretykiem grupy kapistów.

Jan Cybis, główny teoretyk grupy artystów tworzących w latach 20. we Francji, nazywany był żartobliwie przez kolegów Janem Kapistą. Obok malarstwa zajmował się pisaniem tekstów poświęconych sztuce, był również redaktorem naczelnym „Głosu Plastyków”. To właśnie wymagający i krytyczny Cybis powstrzymywał grupę przed zbyt wczesnym udziałem w paryskich wystawach, uważając, że nie są dostatecznie przygotowani. Dopiero w 1929 roku artyści wzięli udział w konkursie malarskim ogłoszonym przez ambasadora Polski we Francji i Związek Polskich Artystów w Paryżu. Jury konkursowe, w którym zasiadali malarze francuscy: Georges Rouault, Raoul Dufy, Othon Friesz oraz Józef Pankiewicz i krytyk André Salmon, przyznało 5 nagród po 2 tys. franków. Nagrodzono wyłącznie obrazy malarzy kapistów: Seweryna Boraczoka, Jana Cybisa, Artura Nachta, Janusza Strzałeckiego i Zygmunta Waliszewskiego. Jeszcze większy sukces stał się udziałem samego Cybisa, którego dwa obrazy z wystawy pokonkursowej, zorganizowanej w pracowni Augusta Zamoyskiego, zakupiła słynna amerykańska pisarka i kolekcjonerka sztuki Gertruda Stein. Stein nabyła także kilka prac Cybisa z kolejnej ekspozycji kapistów prezentowanej wiosną 1930 roku w paryskiej Galerie Zak.

3. Malował widoki nadmorskie.

W 1955 roku Jan Cybis objął na dwa lata prowadzenie pracowni malarstwa w sopockiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, przeniesionej następnie do Gdańska (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Począwszy od wakacji 1956 roku artysta w miesiącach letnich przebywał na plenerach nadmorskich, gdzie malował cykle akwarel i gwaszy. W swoim „Dzienniku” pisał: Sopot. Robimy studia nad morzem akwarelą lub akwarelą z bielą. Pasjonująca zabawa. Wybrzeże raczej nudne, na morzu prawie nie ma statków czy łodzi, sama woda i niebo, ale ciągle się do tego wraca, za każdym razem zastaje się nowy nastrój, urzekające widowisko. W czasie kolejnych plenerów i wakacji nad Bałtykiem – w Sopocie, Orłowie, Kuźnicy na Helu, Ustce, Łebie, Świnoujściu – Cybis malował akwarelą motywy nadmorskie, robił także rysunki. Prace te stanowiły nierzadko inspirację dla kompozycji olejnych powstających później w pracowni. Szczególne miejsce, zwłaszcza w ostatnich latach, zajmuje w malarstwie Cybisa tematyka morska, pisał Tadeusz Dominik. Morska – może za dużo powiedziane, są to raczej okruchy morza: plaże z koszami dla plażowiczów, łódki, nabrzeża, mola, ubogie zabudowania. Odkrył uroki małych portów z ich spokojną, senną egzystencją. (…) Niemal wszystkie obrazy z tej serii są namalowane lekko, jakby trud malowania, który mu całe życie towarzyszył, miał już wreszcie za sobą, a została sama przyjemność.

4. Największa kolekcja prac Jana Cybisa znajduje się w Opolu.

Największy zbiór prac Jana Cybisa, artysty urodzonego w 1897 roku we Wróblinie koło Głogówka na Opolszczyźnie, prezentowany jest na stałej wystawie w opolskim muzeum. Początkowo twórczość Cybisa pokazywana była na ekspozycji działającej od lat 70. ubiegłego wieku na zamku w Głogówku, oddziale Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. W latach 90. całe zbiory związane z działalnością artystyczną Cybisa powróciły do Opola, gdzie od roku 2000 prezentowane są na stałej wystawie w Galerii Muzeum Śląska Opolskiego przy ulicy Ozimskiej 10. Kolekcja, na którą składają się obrazy olejne z różnych lat twórczości, prace na papierze, szkicowniki, dokumenty i przedmioty osobiste malarza, zaczęła powstawać tuż po śmierci Cybisa w 1972 roku, a tworzyła i rozrastała się głównie poprzez bezpośrednie zakupy od rodziny artysty. Wystawa w muzeum opolskim jest najobszerniejszą prezentacją dzieł tego uznanego malarza kolorysty i wybitnego pedagoga lat powojennych. Warto więc zaplanować wizytę w Opolu, takiej bowiem „dawki” malarstwa czołowego kapisty nie zobaczymy w żadnym innym muzeum.

5. Po śmierci artysty ustanowiono Nagrodę im. Jana Cybisa – jedno z najważniejszych wyróżnień krajowych w dziedzinie sztuk plastycznych.

Jan Cybis przez lata prowadził działalność pedagogiczną, kształtując postawy artystyczne przyszłych pokoleń malarzy. W latach 1945-1950 i 1957-1968 wykładał w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a w latach 1955-1957 w sopockiej PWSSP. W swoich dokonaniach malarskich konsekwentnie realizował założenia kapistów, a przez krytyków zaliczany był do grona artystów najbardziej przepojonych francuską kulturą kolorystyczną. Posiadał wyjątkowa wrażliwość na kolor zestawiając z sobą tony chłodne i zimne, ciepłe i gorące, pięknie wybrane zielenie, czerwienie, błękity, biele komponuje zaskakujące urodą struktury barwne. Zaraz po śmierci artysty Okręg Warszawski ZPAP ustanowił Nagrodę im. Jana Cybisa, która począwszy od 1973 roku przyznawana jest artystom w uznaniu ich osiągnięć twórczych. Dotychczasowi laureaci tej prestiżowej nagrody należą do ścisłej czołówki rodzimych malarzy reprezentujących różne kierunki i zjawiska w sztuce polskiej. W zaszczytnym gronie laureatów Nagrody im. Jana Cybisa znaleźli się dotychczas między innymi: Tadeusz Dominik, Jan Berdyszak, Stefan Gierowski, Jerzy Tchórzewski, Jan Tarasin, Jerzy Panek, Jan Lebenstein, Jerzy Nowosielski, Stanisław Fijałkowski, Józef Czapski, Jan Dobkowski, Ryszard Winiarski, Erna Rosenstein, Leon Tarasewicz, Teresa Pągowska, Jadwiga Maziarska, Jarosław Modzelewski, Tomasz Tatarczyk, Ryszard Grzyb, Wojciech Fangor, Włodzimierz Pawlak, Rafał Bujnowski. Pierwszy laureat nagrody – Tadeusz Dominik wspominał Cybisa: Lubił swoją pracę profesora w Akademii i traktował ją bardzo serio. Poświęcał nam, studentom, wiele czasu i cierpliwości. Poza normalnymi, indywidualnymi korektami rozmawiał z nami często o sztuce, odwołując się do jej historii.

Źródła: 

• Jan Cybis, Notatki malarskie. Dzienniki 1954-1966, Warszawa 1980
• Tadeusz Dominik, Jan Cybis, Warszawa 1984
• Jan Cybis 1897-1972, katalog wystawy red. Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Teresa Sowińska, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa 1997
• https://muzeum.opole.pl/jan/
• http://owzpap.org/laureaci-nagrody-im-jana-cybisa/