5 ciekawostek o… Arturze Nachcie-Samborskim

1. Był zainspirowany ekspresjonizmem niemieckim.

Artur Nacht-Samborski studiował początkowo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie w latach 1918-1921 uczęszczał do pracowni prowadzonych przez Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa. Na początku lat 20. młody artysta wyjechał do Berlina, towarzyszył mu malarz i poeta Jankiel Adler. Podczas pobytu w Berlinie, trwającego według różnych źródeł do 1923 lub 1924 roku, Artur Nacht przebywał wśród przedstawicieli ówczesnej awangardy niemieckiej, poznając zarówno dokonania ekspresjonistów, jak też ruch dadaistów. Ekspresjonizm niemiecki nie deprecjonował tematu w obrazie, przedstawiał realną treść zawartą w dziele sztuki, nowatorska stawała się sama forma artystycznego przekazu. Tematyka obrazów obejmowała przede wszystkim sceny miejskie, ale raczej te ukazujące mroczną stronę miasta, kawiarnie i ulice nocą, ludzi o brutalnie ujętych fizjonomiach, bolesne realia życia. Wpływy ekspresjonizmu niemieckiego we wczesnej twórczości Artura Nachta zauważalne są zarówno w ogólnym klimacie obrazów, jak i w intensywności zastosowanych środków malarskich. Ale doświadczenia te towarzyszyć będą artyście również w dalszych latach twórczych, uwidocznią się zwłaszcza w pełnym ekspresji sposobie malowania twarzy postaci.

2. W czasie okupacji posługiwał się nazwiskiem Samborski.

Artur Nacht urodził się 26 maja 1898 roku w Krakowie w rodzinie Juliana (Joela) Nachta i Salomei (Sary) z Weindlingów. Ojciec artysty prowadził duży dom towarowy z galanterią skórzaną przy ulicy Stradom 5, gdzie popołudniami w pracy pomagali wszyscy członkowie rodziny. Nachtowie mieszkali początkowo w pobliżu sklepu przy ulicy Stradom 10, zaś około 1908 roku przeprowadzili się na ulicę Koletek 4. Tam też artysta zgromadził swoje obrazy przywiezione z Francji, które w roku 1942 zdołał częściowo ocalić Janusz Strzałecki. W chwili wybuchu wojny Artur Nacht uciekł z rodziną do Lwowa, gdzie spędził kolejne dwa lata, a po utworzeniu przez Niemców getta pozostawał po stronie „aryjskiej”. W 1942 roku, dzięki pomocy przyjaciół wyjechał ze Lwowa do Krakowa, a następnie do Warszawy ukrywając się pod przybranym nazwiskiem Stefan Ignacy Samborski. W realiach okupacji próbował funkcjonować jako artysta, tworzyć (zachowało się zaledwie kilka prac z tego okresu), na początku 1944 roku uczestniczył w wystawie kapistów zorganizowanej w warszawskim Salonie Sztuki Nike przy Marszałkowskiej. W 1956 roku artysta zmienił dotychczasowe imię i nazwisko, dodając personalia z czasów okupacji, odtąd podpisywał się jako Artur Stefan Nacht-Samborski i takim też podwójnym nazwiskiem sygnował swoje obrazy.

3. Należał do grona artystów „szkoły sopockiej”.

Po drugiej wojnie światowej Wybrzeże stało się znaczącym ośrodkiem artystycznym. Już w sierpniu 1945 roku do Sopotu przyjechała grupa plastyków, która zainicjowała powstanie Państwowego Instytutu Sztuk Plastycznych, przemianowanego wkrótce na Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Sopocie z siedzibą w willi Bergera przy ulicy Obrońców Westerplatte 24. Do grona profesorów nowo powstałej uczelni należeli wówczas Janusz Strzałecki, Juliusz Studnicki, Krystyna Łada-Studnicka, Józefa i Marian Wnukowie, Hanna i Jacek Żuławscy, a więc artyści odwołujący się w swoich działaniach twórczych do doświadczeń koloryzmu. W maju 1946 roku do kadry pedagogów dołączył Artur Nacht-Samborski, powołany na stanowisko profesora malarstwa PWSSP w Sopocie. W latach powojennych koloryści zdominowali nauczanie artystyczne, nie tylko zresztą na Wybrzeżu, ale również w innych ośrodkach akademickich. Nacht-Samborski pozostawał w Sopocie do jesieni 1949 roku, kiedy to podjął pracę w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

W okresie pobytu na Wybrzeżu artysta zyskał uznanie środowiska plastycznego, pełnił funkcję przewodniczącego ZPAP Okręgu Gdańskiego, uczestniczył w wielu wystawach, był ceniony wśród studentów jako pedagog. O obrazach artysty z tego czasu pisano na łamach „Twórczości”: Sztuka Samborskiego jest oszczędna w środkach, wyrafinowana w formie i konstrukcji, śmiała w rozwiązaniach kolorystycznych, a przy tym dziwnie bezpośrednia w oddziaływaniu. Ta bezpośredniość jest wynikiem pełnej dojrzałości artysty.

4. Brał udział w Biennale w Wenecji.

Obrazy Artura Nachta-Samborskiego pokazane zostały na XXIX Biennale w Wenecji obok prac Marii Jaremy i Wacława Taranczewskiego. Juliusz Starzyński, komisarz wystawy w Pawilonie Polskim, wraz ze Zdzisławem Kępińskim wybrali kilkanaście prac artysty, które ukazywały przekrój jego dotychczasowej twórczości. Na Biennale zaprezentowane zostały zarówno obrazy z okresu przedwojennego, między innymi „Czarny kwiat” i „Akt z twarzą w cieniu” (obie prace w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu), jak i najnowsze płótna artysty datowane na 1958 rok – „Fikus” (zakupiony rok później przez Muzeum Narodowe w Warszawie) i „Liście na czerwonym tle” (nabyty do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu). Mieczysław Porębski w relacji zamieszczonej w „Przeglądzie Artystycznym” pisał o kompozycjach Nachta-Samborskiego: Jego linia – to linia dyskusji z nowoczesnym eksperymentem. Właśnie na Biennale, umożliwiającej wielostronne konfrontacje i porównania, widziało się to bardzo wyraźnie. Właśnie tam ujawniły się te wszystkie dyskretne aluzje – do wczesnej atmosfery École de Paris, do kubistycznych transformacji i uproszczeń, do rygorów abstrakcyjnego organizowania płótna – które sprawiają, że w ciągu rozwojowym dwudziestego wieku malarstwo to ma swoje logiczne miejsce, że sygnalizuje ono moment bardzo istotny: moment twórczej refleksji…

5. Zdobył uznanie jako pedagog i artysta.

W październiku 1949 roku Nacht-Samborski rozpoczął pracę pedagogiczną w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po roku nauczania, w związku z ideologizacją programu studiów w myśl założeń socrealizmu przeniesiony został w „stan nieczynny”. Dopiero jesienią 1952 roku powrócił na Akademię jako profesor kontraktowy, zaś tytuł profesora zwyczajnego uzyskał w 1956 roku. Początkowo artysta nauczał rysunku wieczornego, a w 1961 roku objął Katedrę Malarstwa i Rysunku na Wydziale Malarstwa. Jego asystentami byli Jan Lebenstein i Jacek Sienicki, z którym współpracował do 1967 roku. Z Lebensteinem i Sienickim artysta przyjaźnił się, podobnie jak z innym swoim uczniem Aleksandrem Kobzdejem. Z pracowni Nachta-Samborskiego wyszli też między innymi Rajmund Ziemski i Koji Kamoji. Studenci tak wspominali profesora Nachta-Samborskiego: Potrafił całą pracownię zaprosić na obiad do Bristolu, a także do siebie do pracowni. On uczył rozumieć malarstwo, Jego korekty były dość ostre, często bolały, wychodził z założenia, że zdolny człowiek to wytrzyma. Artysta łączył pracę na uczelni z intensywną twórczością własną i z uczestnictwem w ważnych wystawach krajowych oraz zagranicznych, jak „Guggenheim International Award” w Nowym Jorku (1958, 1960), I Międzynarodowa Wystawa Sztuki Nowoczesnej w Buenos Aires (1960), Międzynarodowa Wystawa Sztuk Plastycznych w Tokio (1966). Obrazy Nachta-Samborskiego kupowały wówczas do swoich zbiorów najważniejsze muzea w Polsce, a największą kolekcję prac artysty zgromadziło Muzeum Narodowe w Poznaniu.

Źródła: 

• Artur Nacht Samborski 1898-1974, katalog wystawy oprac. Maria Gołąb, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1999
• Mieczysław Porębski, Pożegnanie z krytyką, Kraków 1966
• Polskie życie artystyczne w latach 1945-1960, pod red. A. Wojciechowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992