Roman Kochanowski. Krakowianin w Monachium [część II]

[Poniższy tekst jest kontynuacją artykułu -> przeczytaj część I]

Często wystawiał w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych i w warszawskiej Zachęcie coraz to nowe pejzaże powstające w Monachium. Był członkiem zwyczajnym monachijskiego Kunstvereinu. Nagrodzony srebrnym medalem na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie, wyróżniany także na wystawach w Wiedniu i Poznaniu, otrzymywał najlepiej eksponowane miejsca dla swych niewielkich, z gustem oprawnych obrazów. To były cymelia.

Dopóki żył jego ojciec, Roman od czasu do czasu przyjeżdżał do Krakowa, wtedy korzystał z okazji i ze szkicownikiem wymykał się za miasto. Frapowały go miejsca ruderalne, podmokłe łąki, glinianki, wierzby. O porach dnia i nocy, kiedy spali mieszczanie i włościanie, on już był na swym stanowisku, żeby robić w naturze studia do obrazów z motywami świtu nad rozlewiskami Wisły pod Niepołomicami. Szkicował tu, w kraju, a wykańczał w Bawarii, południowe słońce na bielonych chatach i żyznych ziemiach okolic Mogiły – dziś Nowa Huta – oraz gospodarskich chałup Woli Duchackiej – dziś bloki…).

Nie kto inny, tylko Stanisław Przybyszewski, niegdysiejszy odkrywca wielkiego Edvarda Muncha, ongiś Meteor Młodej Polski, w 1915 roku, już wyciszony, acz z wyraźnym śladem nazwiska, zachwycony malarstwem Romana Kochanowskiego na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium, poświęci mu ważny artykuł w „Dzienniku Poznańskim”. Kochanowski, podobnie jak Munch – uwzględniając proporcje – nigdy nie był „istą” (ani to czysty realista, ani ekspresjonista, ani wreszcie postbarbizończyk). Kładąc nacisk na tę kwestię, Przybyszewski napisał:

„Spory o wyższość techniki tej z pozawczoraj i tej dzisiejszej to śmieszna i jałowa rzecz. Każdy środek artystyczny, jakim artysta zdoła mi własną wizję w równej mocy w mojej duszy wyczarować, ma równą wartość i równe prawo bytu”.

Ważne słowa. Po kilkudziesięciu latach, znając ten tekst, czy nie znając, zawtóruje Przybyszewskiemu Józef Czapski. pisząc, że w autentycznej sztuce nie ma znaczenia, kto był pierwszy.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Kochanowski wyrobił sobie polski paszport. Miał wyjście, a wyjściem byłoby opuszczenie Niemiec, kiedy w roku 1933 roku, po dojściu Hitlera do władzy, dlatego, że był Polakiem, otrzymał pismo od organizatorów corocznej Wystawy Państwowej, że jego obrazy, (które dotychczas zawsze były mile widziane) „nie mogą być przyjęte na wystawę”, zalegają toteż należy je odebrać w ciągu pięciu dni!

Zbliżał się jednak do siedemdziesiątego siódmego roku życia, od półtora roku był wdowcem, już dawno zrezygnował z Krakowa, nie dał swego wkładu w budowaną przez siostrę i szwagra kamienicę przy ul. Biskupiej, ponieważ nie jest ona otoczona ogrodem, a ogród jest mu do życia niezbędny. W 1944 bomby padały na jego drzewa w monachijskim ogrodzie, latem musiał się przenieść do Fresingu, do syna, a w rok później umarł. Uzdolniony syn imiennik narysował go na łożu śmierci; wojny jako takiej już nie było i polskiego artystę, tak przez całe życie osamotnionego, pochowano obok żony w Waldfriedhof – leśnym cmentarzu w Monachium.

Roman Kochanowski (syn) „Na łożu śmierć”, 1945 rok, źródło: pinakoteka.zascianek.pl

Źródła:

• Roman Kochanowski (1857–1945), w 150. rocznicę urodzin (praca zbiorowa: Zofia Katarzyna Posiadała; Barbara Lewkowicz; Marek Sołtysik; Włodzimierz Odojewski, Monachium – Radom, 2007 r.