Portret fotograficzny Wojciecha Kossaka,
źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur

Portret fotograficzny Jerzego Kossaka,
źródło: K. Olszański „Jerzy Kossak”

Jerzy Kossak (1886-1955) uczył się malarstwa w pracowni ojca, sławnego Wojciecha Kossaka (1856-1942), wykształconego artystycznie w Paryżu, Krakowie i Monachium.

Od roku 1923, od kiedy panowie Jerzy i Wojciech założyli w krakowskiej Kossakówce półoficjalną fabryczkę, wypuszczali na rynek „Napcie” (obrazy o treści napoleońskiej), „Piłsudy” (portrety Marszałka) w ilościach wręcz reprodukcyjnych. W pracowni zatrudniali zdolnych malarzy, w niełatwych czasach szukających chleba.

Chodliwe tematy kossakowskie zalegały w skrzyni w postaci arkuszy przezroczystej kalki z obrysowanym motywem. Zatrudniony malarz kalkował rysunek na płótno i malował motyw w tonacji właściwej dla klanu Kossaków. Potem albo Jerzy kończył tę pracę, albo, doprowadzając ją do pewnego stopnia świetlistości, zostawiał ojcu, do którego należało nadanie szlifu i naniesienie podpisu.

Zdarzało się jednak, że niedoschnięte obrazki „handlowego” formatu 50 × 60 cm nie trafiały do Wojciecha, a jego sygnaturę ktoś (!) podrabiał… I tak to na przykład „dzieło” z niebem żółtym jak cytryna (Wojciech, tu podpisany jako autor, do tego by nie dopuścił), ze źle namalowaną twarzą lub nogą końską narysowaną bez pojęcia o anatomii – szło do ludzi!

Artysta malarz i pedagog Sylweriusz Sasim (1922-1996), zrazu twórca świetnych akwarel, później ascetycznych w formie pejzaży pełnych kultury, w rozmowie ze mną wspominał swój pobyt w pracownio-fabryczce Jerzego Kossaka: miał świadomość, że było to  odwalanie robót reprodukcyjnych rękami żywych ludzi, lecz, co podkreślał, tam właśnie, a nie podczas regularnych studiów w ASP, poznał tajniki warsztatowe, nieodzowne dla realisty.

Już po śmierci Wojciecha do uczniów Jerzego należał Juliusz Solecki (1931-1992), późniejszy redaktor. W Kossakówce pracował od 1947 do 1949. Wbiła mu się w pamięć nie tylko atmosfera pracowni, wręcz malarskiej manufaktury, lecz fakt, „że jako najmłodszy biegał po «ćwiartkę» wódki […]. Była ona swoistą «muzą» profesora, który dzięki niej łaskawiej patrzył na podmalówki produkowane przez jego uczniów”.

Z relacji Soleckiego (podaję za kossakologiem Kazimierzem Olszańskim): „Przez parę dni jako nowy miałem prawo siadywać za plecami mistrza i obserwować, jak z nędznych knotów, którymi były owe podmalówki, wyłaniały się w tempie iście taśmowym obrazki, godne już teraz podpisu Jerzego Kossaka. Była to rzecz naprawdę pasjonująca. Owe guziczki i naszywki przy mundurach, lśniące końskie zady, wyczarowane za jednym szerokim pociągnięciem pędzla, białe brzózki na tle wrzosowisk”.

Jerzy Kossak nie dbał o opinię i był hazardzistą. Jego autentyczny talent – dostrzegalny w kompozycji i odważnej kolorystyce obrazów – dobijał brak świadomości twórczej. Sztuka to dlań tylko sposób zarabiania na życie.

To tylko nestor Juliusz Kossak (1824-1899) pokładał we wnuku, nadzieje. Wojciech nie. Krakowscy kunsthändlerzy plotkowali, że to on gasi twórcze zapędy syna. Był rad, że Jerzy kopiuje jego sławne płótna. Oglądał te kopie-nie kopie, repliki-nie repliki, zacierał ręce i nadawał płótnom ostateczny szlif. Podpisywał: „Wojciech Kossak” – i puszczał w świat jako swoje, jakiś procent odpalając synowi. W jakimś stopniu zachęcał do procederu.

Z drugiej strony – wszystko zostawało w sprawnych rękach, w rodzinie. No… prawie wszystko.

Wojciech Kossak „Szarża ułanów”, 1934 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Jerzy Kossak „Powrót spod Moskwy”, 1928 rok, źródło: Polswiss Art

Wojciech Kossak „Umizgi”, 1927 rok, źródło: Agra-Art

Jerzy Kossak „Zaloty”, 1923 rok, źródło: Rempex

Jerzy Kossak „Zaloty ułana”, 1929 rok, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur