Piętnaście lat z życia polskiej malarki [część II]

Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Ulica Unter der Linden w Berlinie”, 1890 rok,
źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Zanim niemal na resztę życia zatrzyma się w Paryżu, będzie od roku 1882 towarzyszyć w podróżach po Europie pannie Krassowskiej, osobie cierpiącej fizycznie. Monachium, Salzburg, Rzym, kurorty na południu Włoch, wreszcie Wiedeń.

W Wiedniu poznała nie tylko obrazy starych mistrzów w Pinakotece, lecz także Wojciecha Grabowskiego. O osiem lat starszy od niej, więc i opiekuńczy, artysta malarz, skromny ilustrator, w swej twórczości przedkładający nad inne barwne sceny rodzajowe i baśniowe, był bratem wybitnego portrecisty, kolegi i konkurenta Matejki, Jędrzeja Bronisława Grabowskiego. Wojciech, tak jak starszy brat urodzony w Krakowie na Zwierzyńcu i tak jak on osiadły we Lwowie, stał się powiernikiem malarki, a choć po pierwszych uczuciowych uniesieniach wiosną 1882 musieli się często rozstawać z prozaicznych powodów (on, aby opędzić pierwsze potrzeby, gonił za zamówieniami po Europie, ona prowadziła pracownię w Akademii Juliena), to przecież korespondowali.

Wojciech Grabowski był realistą, nie oponował więc na totalną krytykę prac pierwszych impresjonistów, głoszoną przez ukochaną w prywatnych listach. Anna zdawała się nie doceniać ważnych spostrzeżeń i niewątpliwych osiągnięć impresjonistów, możliwe, że drażniło ją reklamiarstwo grupy wchodzącej przebojowo na rynek sztuki. A może po prostu ceniła dobre rzemiosło malarskie, lekceważone przez tych dziwnych francuskich kolegów, kiedy pisała: „Trudno sobie coś bardziej śmiesznego, dziecinnego i niedołężnego wyobrazić”. Inna rzecz, że jednak w końcu skorzystała ze zdobyczy impresjonistów: stała się bardziej wyczulona na gry barwne, na rolę światła dziennego w konstruowaniu form. Świadczy o tym obraz namalowany z natury (pewnie przez okno, jak w warszawskim konserwatorium u początków twórczości) Unter den Linden w Berlinie, pyszna weduta, świetlistością przywodząca na myśl płótna Pissarra.

Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Murzynka”, 1884 rok,
źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Anton Ažbe „Zamorka”,
źródło: Słoweńska Galeria Narodowa

Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Nad brzegiem morza”, 1886 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

„Niosłem z panną Bilińską (brzydka jak noc) wieniec od artystów polskich” – pisał Wojciech Kossak 28 czerwca 1890 roku, relacjonując żonie uroczystość przeniesienia prochów Mickiewicza z podparyskiego cmentarz Les Champeaux w Montmorency, przed eksportacją do Krakowa na Wawel. „Brzydka jak noc”? Kwestia gustu. Możliwe, że Kossak kosztem malarki chciał nieco dowartościować stęsknioną a zaniepokojoną żonę. Jest natomiast pewne, że wtedy właśnie, we Francji, zadzierzgnęła się więź uczuciowa artystki i Antoniego Bohdanowicza, lekarza medycyny, rodem z Litwy. Bohdanowicz był w Mickiewiczowskim komitecie honorowym i przemawiał na cmentarzu nad trumną wieszcza.

Ślub z doktorem Bohdanowiczem w Paryżu, uroczystość z udziałem wybitnych postaci polskiej emigracji, miał od roku 1892 rozpocząć nowy etap w życiu Anny. Państwo młodzi znaleźli się w Warszawie; on otworzył praktykę, ona – z doświadczeniem – urządzała szkołę malarstwa dla kobiet. Odezwały się lata spędzone w nie ogrzewanej paryskiej pracowni, bóle artretyczne, niebezpieczna choroba serca. W warszawskiej pracowni mąż zainstalował dla niej specjalne łoże, by mogła wypoczywać w przerwach w pracy. Zmarła 8 kwietnia 1893 roku. Nie dokończyła ostatniego Autoportretu, malowanego dla słynnej kolekcji Ignacego Korwin-Milewskiego, w której znalazło się kilkanaście autoportretów najwybitniejszych polskich artystów epoki. Twarz namalowana szeroko, z prawdą psychologiczną. Ręka z pędzlami, kibić, biodra, ledwo narysowane pędzlem… Ale jak narysowane! Popatrzmy.

Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Portret własny (niedokończony)”, 1892 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie