Krakowskim szlakiem: kamienice „na Barszczowem”

Między ulicą Sienną a Placem Mariackim stoją dziś przytulone do siebie dwa domy – Kamienica Czyncielów i Kamienica Bidermanowska. Historia tych konkretnych budynków sięga początku XX wieku, obie zostały wybudowane po wyburzeniu ich poprzedniczek w latach kolejno 1907 i 1912. My skupimy się nie na ich obecnym kształcie, ale na tym jak wyglądały i co się w nich mieściło w drugiej połowie XIX wieku, a pomogą nam w tym przedwojenne fotografie oraz obrazy pędzla krakowskich artystów.

Wspomniane kamienice miały szczęście być dość często portretowanymi przez artystów, a to ze względu na swoje sąsiedztwo – najczęściej udawało im się „załapać” na wizerunki przedstawiające kościół Mariacki. Tak jest m.in. na najstarszej w naszym zestawieniu pracy pędzla Jana Matejki – akwarelowym widoku z Wieży Ratuszowej na kościół Mariacki i szczyty Sukiennic. Ta praca pochodzi z lat 1854-1855, jednak Matejko wykonał jeszcze wersję olejną w 1857 roku (choć niedokończoną podobno z braku funduszy na opłacanie wejścia na Wieżę Ratuszową), a taką samą kompozycję umieszczono także w technice drzeworytu sztorcowego w „Albumie Jana Matejki” z lat 70. XIX wieku. W czasie kiedy młody Matejko malował swój widok na kościół Mariacki w domu pod numerem 4 swój sklep prowadził już Józef Czynciel, od którego nazwiska nazwę przyjęła później ta realność. W tamtym czasie nazywano ją częściej „kamienicą Delpacowską”, „Barszczowe” lub „Na Barszczowem” (od nazwiska dawnych właścicieli – rodu Bartschów, którzy posiadali także sąsiedni dom). Czynciel prowadził w tym miejscu skład galanteryjny oferując krakowianom szeroki wybór rękawiczek, krawatów, kaloszy, przyborów toaletowych i podróżnych toreb.

Reklama zakładu J. Czynciela i Syna z 1885 roku, źródło: „Kalendarz krakowski Józefa Czecha”

Podobną perspektywę co Jan Matejko, lecz w szerszym kadrze, ujął Stanisław Fabijański około 1891 roku (ten już najwyraźniej miał wystarczające fundusze na bilet na Wieżę, żeby dokończyć obraz). W takim horyzontalnym ujęciu, nasze bohaterki, czyli domy pod numerami 4 i 5, widoczne są niemal na samym środku kompozycji wyróżniając się dodatkowo soczystym, żółtym kolorem fasad. W tym czasie sklep galanteryjny Czynciela działał już pod nazwą Bracia Bilewscy, która to marka przetrwała do II wojny światowej. Na piętrze mieścił się Zakład Haftów Artystycznych Marii Koppel, co udaje się rozczytać na fotografii przedstawiającej kościół i sąsiadujące z nim kamienice. Fotografia została wykonana w latach 1898-1907, bo widać już na niej stojący pomnik Adama Mickiewicza, a dom Na Barszczowem widnieje jeszcze w niezmienionym stanie.

Stanisław Ignacy Fabijański (1865-1947) „Rynek Główny w Krakowie”, ok. 1891 roku, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur

W tym okresie, a dokładnie od lipca 1898 do stycznia 1901 roku z tym miejscem związany był Stanisław Wyspiański. Wynajmował on wąski pokoik z oknami na stronę Placu Mariackiego. Stanisław Przybyszewski tak opisywał to miejsce: „Jeden pokój, wąski, jak kiszka, o dwóch oknach, ciasno tam było, że ruszać się obok siebie było trudno i nieład ogromny – zdaje się, że był tylko jeden stołek”. Mimo ciasnoty i niewygód to właśnie tutaj narodził się jeden z najwybitniejszych dramatów epoki Młodej Polski „Wesele”.

W sąsiadującej kamienicy pod numerem 5 na pierwszym piętrze funkcjonował wówczas duży Skład mebli i luster Mendla Pamma. Na parterze działała Restauracja i Piwiarnia Felicji Rose, nie wiedzieć czemu w Galicyjskiej Księdze Adresowej z 1896 roku oznaczona jako „drugorzędna”. Obok mieścił się skład i wyrób obuwia S. E. & H. Michelstädterów oraz kantor wymiany Braci Eibenschütz.

Na koniec jeszcze dwie ciekawostki związane z wizerunkami tego miejsca. Najpierw szybki szkic autorstwa Józefa Brodowskiego przedstawiający nasze bohaterki-kamienice, ale znacznie wcześniej, w roku 1818. Charakter tamtych fasad znacznie różnił się od późniejszej, eklektycznej formy i jeszcze późniejszej secesyjnej fantazji Ludwika Wojtyczki. Uwagę zwracają przede wszystkim zdobiony portal oraz trójkątne zwieńczenia z licznymi sterczynami. To widok, którego niestety nie znajdziemy na zbyt wielu obrazach czy rycinach, o fotografiach nawet nie wspominając.

Druga ciekawostka dotyczy wolności artystycznej. Na litografii Jana Kantego Gumowskiego z 1929 roku przedstawiającej sylwetę kościoła Mariackiego widoczny jest fragment zabudowy po jego lewej stronie. Spodziewalibyśmy się tam znaleźć Kamienicę Czyncielów w takiej formie, w jakiej znamy ją obecnie, ale ku naszemu zaskoczeniu, artysta postanowił w tym miejscu postawić Kamienicę Szarą! Wszak twórcy wszystko wolno.