Jadwiga Mehofferowa (1871-1956) – malarka i muza

Jadwiga z Janakowskich Mehofferowa wspominana jest najczęściej przy okazji rozważań o twórczości Józefa Mehoffera, była wszak żoną sławnego artysty, uwiecznioną na licznych jego obrazach. A sama także przecież malowała, i chociaż nie tworzyła dużo, to dzieła, które pozostawiła doskonale wpisują się w nurt modernizmu przełomu wieków.

Urodzona w 1871 roku w Przemyślu w rodzinie Karoliny i Antoniego Janakowskich, od dzieciństwa przejawiała talent plastyczny. Początkowo kształciła się w Monachium, by następnie udać się na dalsze studia do Paryża. I to właśnie nad Sekwaną Józef Mehoffer po raz pierwszy spotkał Jadwigę. Pomimo początkowo dość krytycznej oceny charakteru młodej i ambitnej malarki, Mehoffer nie krył jednocześnie zainteresowania jej osobą. W liście do matki z czerwca 1894 roku artysta tak relacjonował: …u pp. Janakowskich, są tam dwie panny, dobre znajome Karola Maszkowskiego… Panny mają w głowie przewrócone dawnym państwem. Papa przehulał majątek i teraz za resztki chce koniecznie z córek zrobić artystki. Starsza maluje i była już w Monachium, młodsza śpiewa i uczy się u Lampertiowej, bo już nie mogli sławniejszej nauczycielki wyszukać. Swoją drogą ta p. Jadwiga, która maluje, jest inteligentna i nie taka jak wszystkie panny bywają, ale za to jest męcząca w obejściu, bo nigdy z piedestału nadzwyczajności i oryginalności nie zstępuje.

W latach 1894-1896, gdy obydwoje Jadwiga i Józef przebywali w Paryżu, spotykali się regularnie, mieli wspólne grono znajomych, czasami malowali razem, czas wolny spędzali we dwoje, ale wtedy jeszcze nie wspominali o narzeczeństwie. Artysta odwiedzał Jadwigę w jej paryskim mieszkaniu, gdzie w 1895 roku powstała kompozycja „Drobiazgi na kominku”. Pośród kwiatów i bibelotów wyróżnia się japońska figurka żurawia, Jadwiga interesowała się bowiem sztuką japońską, zbierała modne wówczas drzeworyty i wyroby rzemiosła artystycznego. Mehoffer tymczasem notował w swoim „Dzienniku”: Naturalnie – jak chcę coś zrobić na serio – idę sam – ale raz byłem na malowaniu w Lasku Bulońskim z panną Jadwigą Janakowską. Ogromnie była mi wdzięczna za to i jeszcze kilka razy z nią pójdę. Widujemy się dosyć często – bo prócz sobót – znajdujemy się w niedzielę po południu na koncertach… Tutaj co niedzielę bywają ogromne koncerty orkiestralne, i to dwa nieraz – jeden droższy, drugi tańszy – Châtelet siedzimy po ciemku na ostatniej galerii za franka – a orkiestra znakomita… W spotkaniach towarzyszyła im nieraz utalentowana muzycznie młodsza siostra Jadwigi, Wanda. Klimat paryskich wieczorów artysta przywołał w swojej kompozycji „Rozmowa” z 1896 roku. Grupa przyjaciół zajęta dyskusją skupiła się wokół stołu, pierwsza z lewej to Jadwiga, która przysiadła na oparciu fotela, a obok niej w liliowej bluzce przedstawiona została Wanda. W tym samym roku Mehoffer namalował portret Wandy zatytułowany „Śpiewaczka”, a wśród postaci, które przyglądają się występowi zza kulis umieścił siebie i Jadwigę.

Jadwiga i Józef pobierają się w roku 1899 roku. Odtąd na blisko pół wieku wspólnego życia Jadwiga stała się muzą i natchnieniem artysty, który uwieczniał żonę w niezliczonej wprost ilości obrazów i rysunków. Do historii polskiego malarstwa na trwałe wszedł obraz „Dziwny ogród”, w którym Mehoffer sportretował Jadwigę z synem Zbigniewem i piastunką dziecka na tle sadu. Studia rysunkowe i szkice olejne do tej kompozycji powstawały latem 1902 roku podczas wakacji we wsi Siedlec koło Krzeszowic. Na olejnym studium ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie Jadwiga ubrana w szafirową suknię podnosi rękę w stronę gałęzi jabłoni i w takiej właśnie pozie artysta namaluje żonę na obrazie. Według wspomnień samej Jadwigi, zmęczona długim pozowaniem, w pewnym momencie uniosła rękę i ten gest tak spodobał się Mehofferowi, że zmienił pierwotny zamysł przedstawienia postaci idącej po prostu alejką przez sad. Obraz ukończony został w 1903 roku i jak zauważa Anna Zeńczak: Przedstawienie kobiety sięgającej po owoc wzmocniło nutą niejednoznaczności tajemniczą, symboliczną aurę „Dziwnego ogrodu”. W wielu kolejnych obrazach, komponowanych w duchu secesji Mehoffer portretował Jadwigę – niezwykle elegancką kobietę w modnych, szykownych sukniach i fantazyjnych kapeluszach – na ornamentalnych tłach. W „Portrecie żony artysty z pegazem” umieścił Jadwigę na tle dekoracyjnego, wzorzystego gobelinu z motywem pegaza. Motyw ten wykorzystał już wcześniej w niezrealizowanym projekcie fryzu dla Pałacu Sztuki w Krakowie z lat 1899-1901.

Wizerunki Jadwigi powstawały często w trakcie wakacyjnych wyjazdów rodzinnych, jak to miało miejsce w przypadku wspomnianego już ikonicznego obrazu „Dziwny ogród”. Podczas lata 1904 roku spędzanego w Zakopanem Mehoffer stworzył obraz „Na letnim mieszkaniu”. We wnętrzu drewnianego góralskiego domu zaaranżowanego na potrzeby rodziny artysty przedstawił całopostaciowy portret Jadwigi w stroju spacerowym, a w tle namalował syna siedzącego przy stole. Obraz pokazany na wystawie „Sztuki” w Monachium w 1905 roku wzbudził zainteresowanie krytyki. William Ritter, szwajcarski malarz i krytyk sztuki pisał: Ogólny koloryt obrazu jest ciepły, począwszy od mocnego akcentu pomarańczowej bluzki modelki w obrębie pierwszego planu, poprzez barwę ciemnego mahoniu instrumentu, po zróżnicowane odcienie jasnego drewna ścian, drzwi i mebli w dalszej partii. Wszystkie te barwy są stonowane i zharmonizowane i zdają się współtworzyć uczuciowy ton kompozycji. Z portretu żony (…) zrobił Mehoffer symfonię zakochania, w której śpiewają wszystkie tony drzewa jasnego w wytwornym letnim cottage’u.

W 1907 roku artysta zakupił dworek w Jankówce na Pogórzu Wielickim, gdzie założył ogród kwiatowy i spędzał szczęśliwie czas z rodziną. Dziękuję Bogu za ten własny skraweczek ziemi, który mi daje kontakt z naturą, niezbędny dla twórczej wyobraźni, pisał. W Jankówce powstał obraz „Słońce majowe”, określany przez samego artystę jako „Weranda w Jankówce”, którego drugoplanową bohaterką stała się znów Jadwiga. Ubrana w żółtą suknię, stojąc na otwartej werandzie w promieniach wiosennego słońca zdaję się harmonijnie łączyć szczęśliwe życie rodzinne z otaczającą dom przyrodą. Poprzez nadanie całej kompozycji niemal intymnego charakteru, Mehoffer stworzył obraz będący credo artystycznym malarza.

Jadwiga pozostawała muzą artysty przez kolejne lata życia, występowała też jako modelka, pozując między innymi do postaci Wolności w słynnych witrażach fryburskich. Liczne szkice, rysunki i obrazy z jej wizerunkiem prezentowane są w Domu Józefa Mehoffera przy ulicy Krupniczej 26 w Krakowie, Oddziale krakowskiego Muzeum Narodowego.

Źródła:

• Anna Zeńczak, Joanna Wapiennik-Kossowicz, Józef Mehoffer, Wydawnictwo Bosz, Olszanica 2006
• Józef Mehoffer, Dziennik, oprac. Jadwiga Puciata-Pawłowska, Wydawnictwo Literackie Kraków 1975
• Józef Mehoffer. Katalog wystawy zbiorowej, oprac. Helena Blum, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1964