W roku 1893, już śmiertelnie chora, lecz jeszcze przed sztalugami, przeczyta, co z okazji wystawy w Lipsku pisał Alfred Gotthold Mayer: „Anna Bilińska przysłała takie same świetne portrety, jakie na berlińskiej wystawie jubileuszowej przydały jej nazwisku nowego blasku, a obok niej stanęli na równi Wierusz-Kowalski, Badowski i Podkowiński” (dodając informację o „obiecującej pracy Olgi Boznańskiej”, której sława niebawem przytłoczy Bilińską). Wracamy do recepcji Autoportretu.

Przecież werdykt, wydany przez znakomitych artystów i krytyków, nie był tylko wynikiem zachwytu nad ukazaniem przedstawicielki płci pięknej w stroju niedbałym, gdybyż to tylko „po domowemu” – więcej: przy pracy. Owszem, mogło to w jakiś sposób podniecać, ale rzecz chyba w czymś innym: w psychologicznej sugestywności, uzyskanej z pomocą doskonałego realistycznego warsztatu.

Sugestywność w dziele. Co się na nią składa oprócz czynników nie podlegających miarom i wagom? Wirtuozerska technika użyta w celu przekazania wizji. A może także umiejętność komponowania plus muzykalność. Anna Bilińska, zanim trafiła do warszawskiej Szkoły Rysunkowej Wojciecha Gersona, a potem do paryskiej Akadémie Julian, studiowała pianistykę w Konserwatorium w Warszawie. Rozprażone mury miasta, przygaszane deszczem, minimum zieleni, maksimum rozpychającego się kapitalizmu, kontra wciąż żywa pod powiekami żyzność przyrody i nieskażone niebo okolic Złotopola, to już jest powód do myślenia obrazami. Ale bez nauki byłyby to wyłącznie niekontrolowane fantazje. Myśleć obrazami nauczył ją wybitny rysownik, jeden z najbieglejszych europejskich ilustratorów, warszawianin Michał Elwiro Andriolli. Zesłany do Wiatki w wyniku represji za udział w powstaniu styczniowym, okazał się pierwszym i od razu znakomitym nauczycielem dwunastoletniej córki praktykującego tam lekarza.

Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Widok z okien konserwatorium (Saska Kępa zimą)”, 1877 rok, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Nie uważała się za emancypantkę, ruch sufrażystek nie robił na niej wrażenia, a jednak sposób jej bycia ująłby ultrapostępowe niewiasty. Zaczęło się  od momentu, kiedy, dziewiętnastoletnia, po zajęciach w konserwatorium, została sama w sali sama, tylko z kasetką farb, i w ciągu kilku godzin namalowała pejzaż warszawski obserwowany przez okno. I to wtedy, nie bacząc na opory rodziny, usamodzielniła się w ten sposób, że wynajęła tylko dla siebie pracownię przy Nowym Świecie 2. Utrzymując się z lekcji rysunku i muzyki, zdoła przez prawie dwa lata zachować to miejsce, gdzie w każdej wolnej chwili będzie rysować, malować, ćwiczyć. I w ten sposób walczyć o prawa.

Źródła:

• Antoni Bohdanowicz, Anna Bilińska, kobieta, Polka i artystka w świetle jej dziennika i recenzyj wszechświatowej prasy, Warszawa 1928.
• Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914, Kraków 2000.
• Wojciech Kossak, Listy do żony i przyjaciół 1883–1942. Opracował Kazimierz. Olszański, Kraków 1985.
• Marian Minich, Andrzej Grabowski 1833–1886. Jego życie i twórczość, Wrocław 1959.
• Andriolli, świadek swoich czasów. Lity i wspomnienia. Redakcja i opracowanie: Janina Wiercińska, Ossolineum 1976.

[Część II artykułu „Piętnaście lat z życia polskiej malarki” -> przeczytaj]