Krakowskim szlakiem: Dawny Most Dębnicki

Przez stulecia, aby przeprawić się na drugi brzeg Wisły w pobliżu wzgórza wawelskiego korzystano z przeprawy promowej. Most łączący Kraków z ówczesną osadą Dębniki powstał dopiero pod koniec XIX wieku. Budowa w tym miejscu stałej przeprawy na rzece związana była z rozwojem obwodowej trasy kolejowej tzw. cyrkumwalacyjnej, której tory znajdowały się właśnie w miejscu obecnych Alei Trzech Wieszczów. Budowę mostu kolejowo-drogowego, zaprojektowanego przez inżynierów z Dyrekcji Kolei Północnej w Wiedniu, ukończono w 1888 roku. Most posiadał nowoczesną konstrukcję kratownicową wspartą na dwóch betonowych przyczółkach i dwóch filarach. Na archiwalnej pocztówce z początku XX wieku zachowało się rzadkie ujęcie ówczesnego mostu (zwanego też sporadycznie mostem Zwierzynieckim) z widoczną jednotorową linią kolejową i częścią drogowo-pieszą. Po likwidacji trasy kolei obwodowej w 1911 roku Most Dębnicki przekształcony został w przeprawę drogowo-pieszą, a w miejscu dawnego toru kolejowego powstał chodnik.

Most Dębnicki w 1920 roku, fot. Archiwum Narodowe w Krakowie

Most Dębnicki usytuowany został w malowniczym zakolu Wisły pod Wawelem, zaś panorama miasta – rozpościerająca się zarówno spod Wawelu na Kopiec Kościuszki, jak i od strony dzielnic Dębniki oraz Zwierzyniec w kierunku wzgórza wawelskiego – inspirowała licznych artystów tworzących w Krakowie w okresie międzywojennym. Na wielu kompozycjach malarskich z tego czasu uwidoczniona została charakterystyczna kratownica mostu spinająca brzegi rzeki. W latach 1913-1914 Leon Wyczółkowski stworzył cykl akwarelowych widoków miasta, w tym kilka ujęć rozległej panoramy Wisły w różnych porach roku z centralnie umieszczonym Mostem Dębnickim. Pejzaż z mostem i odległym Kopcem Kościuszki w tle widziany od strony wzgórza wawelskiego był również tematem kompozycji Tadeusza Cybulskiego i Zbigniewa Pronaszki; motyw ten pojawił się także w obrazie Ludwika Jacha, malarza studiującego wówczas w krakowskiej Akademii, a później związanego z Wadowicami.

Na tle licznych przedstawień Wawelu i zakola Wisły z widocznym Mostem Dębnickim, malowanych przez artystów tworzących w Krakowie, wyróżniają się kompozycje autorstwa braci Efraima i Menasze Seidenbeutlów. Związani od urodzenia ze stolicą, kształcili się w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w pracowni prof. Miłosza Kotarbińskiego, a następnie studiowali rotacyjnie w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Jako uczniowie prof. Tadeusza Pruszkowskiego byli uczestnikami plenerów malarskich w Kazimierzu nad Wisłą. Latem 1934 roku artyści odwiedzili Kraków, a malarskim rezultatem podróży była seria pejzaży miejskich, w tym widoki rzeki meandrującej u podnóża wzgórza wawelskiego. W swoich kompozycjach ukazujących okolice Wawelu dwaj bracia – malarze przedstawili między innymi statki pasażerskie cumujące na przystani w okolicach Mostu Dębnickiego czy nieistniejącą już willę Rożnowskich na Cyplu dębnickim. Na łamach „Wiadomości Literackich” Mieczysław Wallis pisał rok później: Seidenbeutlowie wzięli się do zgłębiania zagadnień koloru i światła w powietrzu. Z Krakowa, gdzie bawili zeszłym latem, przywieźli mnóstwo obrazów, świadczących o zaciekłej pracy nad tymi właśnie problemami.

Most Dębnicki, podobnie jak pozostałe mosty na Wiśle w Krakowie, został zniszczony w styczniu 1945 roku przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. Poważnie uszkodzony, z przełamanymi przęsłami, które zapadły się w nurt rzeki, nie nadawał się do odbudowy. W 1952 roku w jego miejsce oddano do użytku nowy Most Dębnicki, działający do dzisiaj. Powojenny projekt nie zakładał już wykorzystania elementów kratownicy, tak charakterystycznej dla wcześniejszej konstrukcji. I znów jak w przypadku innych dawnych mostów krakowskich, ten stary Most Dębnicki istniejący w latach 1888-1945 zachował się na archiwalnych zdjęciach i pocztówkach, a dzięki artystom został również na trwałe uwieczniony w obrazach. Ale i współcześnie funkcjonujący most zdążył już zaistnieć w malarstwie, pojawia się na przykład w tle obrazów Edwarda Dwurnika, artysty wielokrotnie malującego zarówno Rynek krakowski, jak i okolice Wawelu.

Most Dębnicki wysadzony przez wycofujące się wojska niemieckie, 1945, fot. S. Kolowca

Źródła:

1. Janusz Tadeusz Nowak, Wokół Rynku Dębnickiego, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2016
2. Michał Rożek, Mosty Krakowa, Kraków 2002
3. Andrzej Soboń, Cztery mosty. Ilustrowana historia krakowskich mostów przez Wisłę