Willa, której próżno szukać dziś w Krakowie, gdyż została rozebrana jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Stanowiła niezwykły element panoramy dawnego Krakowa, ale sprawiała też sporo kłopotów. Mowa oczywiście o Willi Rożnowskich, która stała po stronie Dębnik na wysokości Bulwaru Poleskiego.

Budynek wzniesiono w 1891 roku, kiedy Dębniki były jeszcze osobnym miastem (choć w rzeczywistości bardziej przypominały wieś), a nie dzielnicą Krakowa (przyłączenie nastąpi dopiero w 1910 roku). Nie jest znany architekt willi, ale na pewno był to człowiek z dużą wiedzą i pewnym smakiem – wystarczy w końcu spojrzeć na dawne zdjęcia tego otoczenia, żeby dostrzec jak trafnie (choć z „nieskromnym” rozmachem) wkomponowano nieregularną bryłę neogotyckiego domu na tzw. Cyplu Dębnickim tuż naprzeciw Wawelu. Miejsce owszem, niezwykle malownicze, ale tu zaczynają się pewne kłopoty. Z powodu ówczesnego ukształtowania zakola Wisły pod Wawelem, które było zbyt wąskie, podczas powodzi wysokość wody w tym miejscu wzrastała znacznie bardziej niż w innych, co groziło wylaniem się wody z koryta rzeki zarówno w kierunku Krakowa przez Plac na Groblach, jak i zalaniem romantycznej posiadłości. Ten scenariusz ziścił się niestety, nawet kilkukrotnie (szczególnie intensywne powodzie nawiedziły miasto w 1903, 1925 i 1934 roku), powodując odcięcie willi od lądu, doszczętnie zalewając jej piwnice i osłabiając fundamenty.

No dobrze, ale kim byli Rożnowscy, którzy pokusili się o postawienie okazałej willi na zalewowym terenie? Barbara Zbroja i Konrad Myślik szukają źródeł familii w ziemiańskiej rodzinie z Poznańskiego – Rożnowskich herbu Nowina ze Skoków. Budynek powstał na zlecenie Michała Józefa Rożnowskiego, a już dwa lata po budowie, w 1893 roku, sprzedał go Wojciechowi Rożnowskiemu, który do Krakowa zawitał aż z Gniezna wraz z żoną Marią z Łempickich. Małżeństwo doczekało się później dwójki dzieci – córki Izabeli (zwanej też Idą) urodzonej w 1897 roku oraz syna Edwarda, który przyszedł na świat w 1899 roku. Maria została wdową w 1904 roku, a rodzinna willa oficjalnie stała się własnością małoletnich dzieci.

Soter Jaxa-Małachowski (1867-1952) „Zakole Wisły zimą”, 1929 rok, źródło: artinfo.pl

W 1911 roku wszczęto proces wywłaszczenia posiadłości przez miasto, zapewne z powodu nieodpowiedniego zarządzania terenem i dużego ryzyka powodziowego przez brak jego zabezpieczenia. Batalia musiała być dość zaciekła, gdyż dopiero w 1925 roku willa przeszła na własność skarbu państwa, stając się siedzibą Dyrekcji Dróg Wodnych. Kolejna duża powódź miasta w lipcu 1934 roku spowodowała decyzję o ostatecznej rozbiórce Willi Rożnowskich. W 1938 roku budynku już nie było, teren wyprofilowano poszerzając kłopotliwe koryto Wisły i urządzając w tym miejscu plażę „Wawel”, która służyła mieszkańcom Krakowa do 1965 roku.

Dziś opinie o Willi Rożnowskich są skrajne – od zachwytów nad romantycznym widokiem i wysmakowaną bryłą budynku, aż do głosów o pysze zleceniodawców, którzy oszpecili neogotyckim zameczkiem otoczenie Wawelu. A jakie jest Wasze zdanie?

Źródła:

• Konrad Myślik, Barbara Zbroja, Nieznany portret Krakowa, Wydawnictwo WAM, 2010
• Willa Rożnowskich pod Wawelem w Krakowie. To nie był “dom na wodzie”!