5 ciekawostek o… Teodorze Axentowiczu

1. Artysta spędził ponad 12 lat w Paryżu.

Teodor Axentowicz, po skończeniu Wyższej Szkoły Realnej we Lwowie rozpoczął studia artystyczne w Monachium. Po pierwszych monachijskich sukcesach w 1883 roku po raz pierwszy udał się do stolicy Sztuki – Paryża. Wyposażony w skromne, jednorazowe stypendium dzielił pracownię z malarzami – Stanisławem Rejchanem i Stanisławem Lentzem. Utrzymywał się ze współpracy z tamtejszą prasą i stawiał pierwsze kroki jaki portrecista. Szybko zyskał uznanie nad Sekwaną, zaczął bywać w towarzystwie i zyskiwał coraz więcej zleceń na portrety członków paryskiej elity. W 1891 roku został mianowany członkiem Société National  des Beaux Arts, Akademia w Paryżu przyznała mu Złote Palmy, a bywało nawet, że na paryskich salonach był jedynym wystawianym polskim artystą. W 1895 roku zakończył się francuski epizod Axentowicza, a zaczął kolejny – krakowski, jako profesora Szkoły Sztuk Pięknych.

2. Przyjaźnił się z Wojciechem Kossakiem.

Ze środowiska polskich malarzy Axentowicz najbliżej trzymał się z batalistą – Wojciechem Kossakiem (1856-1942). Już podczas pobytu obu malarzy w Paryżu utrzymywali oni ożywione relacje – bywali wspólnie na przyjęciach, w teatrach i kabaretach. Kossak pisał: „Byliśmy wtedy równocześnie w Paryżu, ja i Axent (…) obaj zawsze tres bien, tres elegantes, młodzi obaj i weseli (…)”. Axentowicz użyczał w Paryżu Kossakowi swojej pracowni, a ten w 1894 roku kierując pracami nad wielką „Panoramą Racławicką” zaprosił do współpracy Axentowicza. Wojciech Kossak towarzyszył nawet Axentowi, gdy ten po raz pierwszy w Kawiarni Noworolskiego w krakowskich Sukiennicach ujrzał swoją przyszłą żonę Izę z Giełgudów, a później obaj panowie służyli panience i jej rodzinie za przewodników po Zakopanem i Tatrach.

3. Brał udział w malowaniu słynnych „Panoram”.

Koniec XIX wieku przyniósł modę na monumentalne płótna tzw. panoramy, które ustawiano w specjalnych pawilonach, tak by widz, oglądający obraz miał wrażenie znalezienia się w samym środku prezentowanych wydarzeń. Także polscy artyści powzięli się na ten rodzaj obrazowania, a najsłynniejszą została panorama bitwy pod Racławicami. Głównymi inicjatorami przedsięwzięcia byli Jan Styka i Wojciech Kossak. Kossak, zaprzyjaźniony z Axentowiczem zatrudnił go do malowania scen batalistycznych. Axent zajął się grupą linii piechoty 2 Regimentu Pieszego Koronnego gen. Józefa Wodzickiego. „Racławice” okazały się wielkim sukcesem i są chętnie oglądane do dziś (obecnie to odział Muzeum Narodowego we Wrocławiu).

Drugim monumentalnym obrazem, przy którego tworzeniu udzielał się Axentowicz była „Panorama Tatr” powstająca w latach 1895-1896. Sama panorama rozmiarem przewyższała nawet „Racławice”, a jej kierownikami zostali Stanisław Janowski, Antoni Piotrowski i Niemiec Ludwik Boller (który podczas malowania panoramy spadł z rusztowania i w wyniku tych obrażeń zmarł). „Panorama Tatr” prezentowała widok z Miedzianego, a w tatrzańskim pejzażu ujęto postaci związane z Tatrami i to właśnie tym malarskim zadaniem zajął się Axentowicz. Na pierwszym planie w grupie turystów sportretował m.in. Tytusa Chałubińskiego, Walerego Eljasza Radzikowskiego, Wojciecha Gersona, Stanisława Witkiewicza i grupę górali z Wojciechem Rojem i Janem Sabałą na czele. Na marginesie dodam jeszcze, że „Panorama” nie osiągnąwszy sukcesu finansowego została rozcięta na dwie części i zlicytowana jako płótno malarskie, które zakupił Jan Styka i użył jako podłoża do innej panoramy – „Golgoty” (ale o tym może innym razem).

Teodor Axentowicz na tle 2 Regimentu Gen. Wodzickiego „Panoramy Racławickiej”, ok. 1894 roku, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

4. Miał bardzo liczne potomstwo.

Teodor Axentowicz wraz z żoną Izą z Giełgudów doczekali się aż ósemki dzieci! Pierworodny syn Filip Tomasz Stanisław urodził się w Londynie w 1893 roku, skąd pochodziła Iza. Później, już w Krakowie na świat przyszła córka Gladys (1896 rok), syn Jan Bolesław (1898 rok) i Jadwiga (1900 rok). Następna trójka, a właściwie trzy córki – Wanda (1901 rok), Irena  (1903 rok) i Kazimiera Józefa (1905 rok) urodziły się w Zakopanem. Najmłodszym dzieckiem Axentowiczów był Jerzy Archibald urodzony w 1908 roku w Krakowie. Tak liczne potomstwo wymagało wyjątkowych zabiegów ze strony ojca – żywiciela rodziny – by zapewnić odpowiednie mieszkania, obsługę, żywność i wszelkie inne, często prozaiczne potrzeby. Axentowicz wykazywał się ogromną pracowitością, co często bywało mu zarzucane jako „rozwadnianie” swojego talentu i twórczości, by zapewnić rodzinie dostatni byt. Każda krakowska (i nie tylko) dama chciała mieć swój portret z podpisem mistrza Axentowicza, a ten nie odmawiał nigdy, a o odpowiednio wysokie ceny również potrafił skutecznie zabiegać. Franciszek Klein tak wspominał zaradność Axenta: „Ostatnia cena 1200 koron, cena nie za wysoka, obraz wcale niezły – mówi Axentowicz. Wtem, kładąc już słuchawkę, jakby sobie coś przypomniał – woła: – Halo, halo, a kto chce kupić? – Hrabia Raczyński – mówi sekretarz Bem. – Co, hrabia Raczyński? – to 2000 koron, artyści muszą z czegoś żyć”.

5. Był niezrównanym portrecistą.

Axentowicz przeszedł do historii sztuki jako malarz dwóch skrajnych właściwie motywów – ludowych obrzędów huculszczyzny w duchu młodopolskiej chłopomanii i niezwykle subtelnych wizerunków kobiecych. To właśnie dzięki tym drugim zyskał uznanie i sławę nie tylko w kraju, ale także w Paryżu czy Londynie. Portrety Axentowicza, wykonywane najczęściej w technice pastelu, którym malarz posługiwał się z niewypowiedzianą maestrią, charakteryzuje wyjątkowa subtelność przedstawień, eteryczność i pewna idealizacja. Nic więc dziwnego, że tak wiele kobiet chciało być portretowanymi przez artystę „malarza wdzięku i czaru kobiecego”. Wśród setek dam Axentowiczowi pozowały m.in. księżna Ludwika Czartoryska, Maria Potocka, Zofia Jachimecka, Maria Julianowa Fałatowa, Zofia Hoesickowa (wieloletnia „muza” Wojciecha Kossaka), Róża Aleksandrowicz, Julia Herliczkowa.

Źródła:

• Tadeusz Z. Bednarski, Krakowskim szlakiem Teodora Axentowicza, Kraków 2004

• Franciszek Klein, Notatnik Krakowski, Kraków 1965