Zbiory Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

Krakowska Akademia Sztuk Pięknych, oprócz oczywistych funkcji dydaktycznych, prowadzi jednostkę ogólnouczelnianą, która realizuje funkcje typowo muzealne w zakresie gromadzenia, ochrony i udostępniania zbiorów. Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, którego skromna siedziba mieści się w gmachu głównym przy placu Jana Matejki, powołane zostało w 2003 roku decyzją ówczesnego rektora prof. Jana Pamuły. Celem zaistnienia nowego muzeum stała się opieka nad dotychczasowymi zbiorami uczelni gromadzonymi od początku dziewiętnastego wieku, jak również pomnażanie kolekcji i jej merytoryczne opracowanie połączone z działalnością wystawienniczą. Na zbiory muzealne składają się zarówno dzieła sztuki dawnej – malarstwo, rysunek, dziewiętnastowieczne odlewy rzeźb antycznych, przedmioty z zakresu rzemiosła artystycznego – gromadzone niegdyś jako pomoce dydaktyczne w procesie kształcenia akademickiego, jak również prace studenckie i dyplomowe powojennych absolwentów uczelni. To właśnie w zbiorach Muzeum ASP badacze współczesnej sztuki polskiej i kuratorzy mogą poznać początki drogi twórczej i przyjrzeć się wczesnym działaniom wielu późniejszych uznanych artystów. A wybór jest doprawdy imponujący – studenckie obrazy Jerzego Panka, Janiny Kraupe-Świderskiej, Andrzeja Wróblewskiego, Tadeusza Brzozowskiego, Jana Tarasina, Janusza Tarabuły, Witolda Urbanowicza, Leszka Misiaka, Jacka Waltosia, Pawła Taranczewskiego, Juliusza Joniaka, Stanisława Rodzińskiego, Jana Pamuły, Leszka Sobockiego, Włodzimierza Kunza, Janusza Orbitowskiego, Zbyluta Grzywacza, Zbysława Maciejewskiego, by wymienić jedynie kilkanaście nazwisk spośród setek innych, istotnych dla sztuki polskiej.

Akademia Sztuk Pięknych przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego utworzona została w 1818 roku, a jej założycielami byli malarze Józef Peszka i Józef Brodowski. Od początku powstania uczelni podstawową kwestią stało się zapewnienie materiałów dydaktycznych, które dzisiaj wchodzą w skład działu zbiorów historycznych muzeum. We wczesnym okresie funkcjonowania akademii kupowano przede wszystkim rysunki i obrazy wykonywane według prac mistrzów malarstwa, takich jak Rafael, Tycjan, Rubens, Van Dyck oraz odlewy rzeźb antycznych, rzadziej natomiast dokonywano zakupów dzieł oryginalnych. Zwracano się również do mieszkańców Krakowa z prośbą o przekazywanie darów (tak do zbiorów trafił „Portret prof. Markowskiego z żoną” malowany przez Józefa Peszkę) oraz o wypożyczenia obrazów na czas kopiowania przez studentów. Nauka poprzez kopiowanie dzieł mistrzów stanowiła niegdyś niezbędny element kształcenia akademickiego i była powszechnie stosowana w ówczesnych uczelniach artystycznych. Kopia dzieła sztuki funkcjonowała wówczas na innych prawach, niż obecnie. Oczywiście jej wartość materialna była znacząco niższa, niż dzieła oryginalnego, ale wiernie odwzorowana spełniała swoją rolę poznawczą i dydaktyczną.

Spośród prac zakupionych na wczesnym etapie działania akademii wyróżnia się „Zbiór olejno malowanych na papierze grubym Zwierzęta, ptactwo i kwiaty” nabyty przez Józefa Peszkę w 1820 roku, określany jako „Atlas roślin i zwierząt”.  Autorstwo plansz przypisywane jest artyście Philippo Ferdinandowi de Hamilton (1664-1750), malarzowi flamandzkiemu tworzącemu w Wiedniu, gdzie przez lata pracował na dworze cesarskim. Z zakupionych przez Peszkę 32 plansz do dzisiaj w zbiorach Muzeum ASP zachowało się 16 przedstawień. Różnorodne gatunki kwiatów, barwne, egzotyczne ptaki oraz zwierzęta, ukazane na poszczególnych kartach, stanowią niezwykle realistyczne przedstawienia świata fauny i flory potraktowane z malarską swobodą pędzla.

Znaczącą część zbiorów Muzeum ASP stanowią gipsowe odlewy rzeźb antycznych eksponowane w korytarzach uczelni, przede wszystkim na Wydziale Rzeźby i w holu głównym. „Gipsy” niezbędne w kształceniu akademickim, nabywane były regularnie przez cały wiek dziewiętnasty. Dopiero zmiany wprowadzone na uczelni przez Juliana Fałata przeniosły punkt ciężkości na studia z żywego modela, ograniczając nieco rolę rzeźby antycznej w procesie kształcenia. Ale nawet jeszcze wtedy Fałat zlecił nabycie w Paryżu kopii rzeźby Wenus z Milo. I chociaż korzystanie z gipsów powoli schodziło na dalszy plan, to nadal było w nauczaniu obecne. Tak wspominał początek swoich studiów w 1912 roku malarz Eugeniusz Geppert: …w końcu upragniona chwila przekroczenia progów akademii pod opieką Jacka [Malczewskiego] […] zaprowadził nas do pracowni i po załatwieniu formalności w sekretariacie wnieśli woźni do naszych czterech ścian pracownianych pierwszego modela – abecadło i zarazem tępą piłę – Doryforosa Polikleta, z którym nie rozstawałem się przez parę miesięcy. […] przez cały pierwszy rok praca nasza polegała na rysunku. Nic, tylko rysunek i rysunek. Po przejściu ćwiczeń z antykiem przyszedł żywy model męski. Stary zawodowy model Boligłowa, syn modela jeszcze matejkowskiego, po nim inny model też męski, Franek, różne studia głów, znów gips – tym razem Wenus milońska, a w końcu akt kobiecy. Nawet ci studenci, którzy przyszli z innych kursów, bardziej zaawansowani od nas, musieli się poddać wymaganemu przez „majstra” rygorowi i piłować węglem gips czy model. Dzisiaj korytarze wypełnione odlewami rzeźby antycznej stanowią nieodłączną część historii akademii. W 2003 roku Igor Mitoraj, światowej sławy twórca, a niegdyś student krakowskiej ASP, nadał współczesny kontekst istniejącej już kolekcji, przekazując do nowo powołanego Muzeum ASP rzeźbę Nudo. Praca ta, oparta na czytelnym dialogu z antykiem, zyskuje w murach uczelni dodatkowy wymiar symboliczny.

Zamysł tworzenia galerii prezentującej zarówno sztukę dawną, jak też dokonania artystów aktualnie studiujących w akademii pojawił się w 1831 roku w projekcie statutu uczelni, w którym malarz Jan Nepomucen Bizański postulował urządzenie galerii obrazów. Galeria składać powinna wszystkie te obrazy, które na sobie noszą cechę wyższego talentu i wypracowania oryginalnego, mogącego służyć za wzór dla ćwiczących się w tejże sztuce, a szczególniej o klasyków […] nie wyłączając tegoczesnych, szczególnie odznaczających się. Idea zawarta w projekcie statutu Bizańskiego przez lata nie traciła na aktualności, przewijała się w różnych pomysłach na urządzenie galerii. Koncepcja gromadzenia zbiorów przy uczelni artystycznej, służących początkowo jako pomoce dydaktyczne oraz tworzenia kolekcji dokumentującej dokonania uzdolnionych studentów realizowana jest przez Muzeum ASP w uwspółcześnionej wersji. Od blisko dwudziestu już lat muzeum organizuje wystawy prezentujące twórczość profesorów i absolwentów uczelni, bazując przede wszystkim na zbiorach własnych, jak również korzystając z wypożyczeń z innych muzeów, galerii i od osób prywatnych. Czterej mistrzowie i ich pracownie, Weiss w Akademii, Maciejewski – wczesna twórczość, Pracownia – wokół warsztatu artysty, Akt akademicki od XIX do XXI wieku, Władysław Jarocki, Konstanty Laszczka, Jan Stanisławski, Julian Fałat, Z dziedzictwa Akademii – Konterfekty, Rok Kobiet z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych to ekspozycje, które dotychczas mogliśmy oglądać w gmachu przy Placu Matejki na pierwszym piętrze, gdzie mieści się muzeum. Niewielka przestrzeń wystawowa prowokuje konieczność tworzenia niekonwencjonalnych aranżacji i starannie przemyślanego doboru eksponatów, uzupełnianych multimediami. Wystawy w Muzeum ASP cieszą się od zawsze dużym zainteresowaniem i gromadzą publiczność związaną nie tylko z krakowskim środowiskiem artystycznym.

Źródła:

• Katarzyna Łomnicka, Dwa wieki historii zbiorów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie [w:] 200 lat Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1818-2018, tom 1, Kraków 2019
• Eugeniusz Geppert, Przeszłość daleka i bliska, Wydawnictwo Ossolineum 1977
• Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1816-1895, pod red. Józefa E. Dutkiewicza, Wrocław 1959
• Muzeum ASP