5 ciekawostek o… Henryku Uziemble

1. Był młodopolskim „dizajnerem”.

Henryk Uziembło, artysta znany na rynku antykwarycznym głównie jako twórca scen rodzajowych utrzymanych w nurcie młodopolskiego zainteresowania kulturą ludową, był przede wszystkim grafikiem, plakacistą, twórcą witraży i polichromii oraz architektem wnętrz. Początkowo kształcił się w Szkole Przemysłowej w Krakowie, a następnie w Wiedniu w Szkole Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbeschule), pracując jednocześnie w Muzeum Sztuki i Przemysłu (Österreichisches Museum für Kunst und Industries, ob. MAK). W 1902 roku powrócił do Krakowa i podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Stanisława Wyspiańskiego i Teodora Axentowicza. W kolejnych latach kontynuował naukę w Paryżu i przebywał w Anglii, gdzie zapoznał się z dokonaniami ruchu Arts&Crafts oraz działaniami warsztatów rzemieślniczo-artystycznych Williama Morrisa, a zdobyte doświadczenia przeniósł na projekty własne. Po powrocie do kraju skupił wysiłek swój w sensie dekoracyjnym, w granicach odniesionych wrażeń i studyów w Anglii, pisał malarz i krytyk artystyczny Wilhelm Mitarski. Podróż ta i studya Uziembły w Anglii nie były podyktowane przypadkiem, lecz harmonizują, zgadzają się z całą naturą i gatunkiem talentu oraz zdolności tego artysty. Henryk Uziembło tworzył całościowe projekty wnętrz, był między innymi autorem wystroju salonu muzycznego w sanatorium Dłuskich w Kościelisku (meble, witraże, dekoracje ścienne) oraz jadalni w dworku podmiejskim na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku (komplet mebli w zbiorach Muzeum Krakowa). Żałować należy, iż dwie najważniejsze realizacje artysty, jakimi były wyposażenia wnętrz kinoteatru „Uciecha” (1912), niezwykle oryginalne, przyciągające całą symfonią barw i tonów oraz pierwotny wystrój teatru Bagatela (1918-1919), nie zachowały się i znane są jedynie z archiwaliów.

2. Czerpał inspiracje ze sztuki ludowej.

Henryk Uziembło był silnie związany z krakowskim środowiskiem twórczym, przez lata sprawował funkcję kierownika artystycznego Krakowskiego Zakładu Witrażów S. G. Żeleńskiego, był też kierownikiem artystycznym w Drukarni Władysława Teodorczuka. Współtworzył Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, założone w Krakowie w 1901 roku, będąc jednym z ważniejszych uczestników ruchu odnowy rzemiosła. Od początku swoich działań Towarzystwo dążyło do podniesienia rangi sztuki użytkowej oraz promowania i upowszechnienia rzemiosła, a zrzeszeni w nim artyści korzystali z doświadczeń zarówno stylu zakopiańskiego, jak i tradycji ludowych innych rejonów kraju. Dla swoich projektów powstających w pierwszych latach dwudziestego wieku Uziembło również poszukiwał inspiracji w motywach znanych ze sztuki ludowej Podhala, a także z ludowych wycinanek. Symetryczne, barwne wzory, które umieszczał w formie dekoracyjnych fryzów na projektowanych drukach – plakatach, zaproszeniach, etykietach, kalendarzach, ujawniają głębokie zainteresowania artysty twórczością ludową przetwarzaną w nurcie stylistyki secesyjnej i modernizmu. Najlepszą realizacją, w której wybrzmiały wszystkie motywy charakterystyczne dla wczesnej twórczości artysty stała się polichromia w katedrze NMP w Sosnowcu, wykonana w latach 1904-1906 wspólnie z Włodzimierzem Tetmajerem. Przy czym Tetmajer malował motywy figuralne, zaś partie ornamentalne były dziełem samego Henryka Uziembły.

3. Mieszkał w dworku w Batowicach.

Henryk Uziembło, urodzony w 1879 roku w Krzu w powiecie chrzanowskim, większość życia twórczego spędził w Krakowie. W 1908 roku, po ślubie z Konstancją Kazimierą Podhorską, artysta osiadł w dworku położonym w podkrakowskich podówczas Batowicach. Mieszkał tam zaledwie dekadę. W 1916 roku w monografii artysty pisano jeszcze: Osiadłszy na stałe na wsi pod Krakowem, urządził swój ‘home’, bez ociągania się, w myśl swych przekonań artystycznych dając tym jeszcze jeden dowód, że jest artystą aktywnym, człowiekiem czynu. Po pierwszej wojnie światowej we dworze działało sanatorium dla nerwowo chorych założone przez prof. Tadeusza Rogalskiego, lekarza i rektora Akademii Medycznej w Krakowie. Najsłynniejszą chyba pacjentką zakładu przez pierwsze dni września 1927 roku była Zofia Stryjeńska, umieszczona tam przez męża Karola Stryjeńskiego w trakcie trwającej sprawy rozwodowej. Po wojnie w dawnym dworku w Batowicach miejsce znalazł Dom Pomocy Społecznej, działający do dzisiaj. Przebudowy, jakich dokonywano przez lata sprawiły, iż budynek całkowicie zatracił swój pierwotny wygląd i charakter. Dworek, a w zasadzie otaczający go rozległy park oraz okoliczne pejzaże zachowały się na obrazach Henryka Uziembły, które artysta malował w Batowicach na początku dwudziestego stulecia.

4. Uczestniczył w pierwszej wojnie światowej.

Wojna obecna zaskoczyła Uziembłę zajętego pracą nad wyposażeniem architektonicznem wnętrz nowego hotelu „Krakowskiego” we Lwowie. Z chwilą ogłoszenia mobilizacyi zgłosił się natychmiast jako ochotnik do służby wojskowej (…) Wykorzystując każdą wolną chwilę podczas służby, z zapałem zabrał się do dzieła, aby utrwalić i opowiedzieć przeżyte wypadki wojenne, wspominał Mitarski w tekście poświęconym artyście. Od 1914 roku Uziembło pełnił służbę wojskową w stopniu porucznika Armii Austro-Węgier. Z powodu ciężkiej choroby został wycofany ze służby frontowej w roku 1916, ale do końca wojny pracował w Zespole Malarzy i Grafików. Wykonywał szkice i projekty cmentarzy wojennych, utrwalał życie w okopach na froncie, portretował oficerów i żołnierzy. Prace z tego okresu, głównie rysunki węglem, akwarele i tempery, zostały po raz pierwszy zaprezentowane na wystawie Legionów Polskich zorganizowanej w Krakowie w 1916 roku.

5. Dokumentował zaślubiny z morzem.

Podobnie jak Julian Fałat, również Henryk Uziembło stał się świadkiem historycznego wydarzenia, jakim były symboliczne zaślubiny Polski z morzem w Pucku w dniu 10 lutego 1920 roku. Artysta przybył na Wybrzeże w roli malarza – dokumentalisty i w serii akwarel utrwalił kluczowe momenty uroczystości odbywających się nad Zatoką Pucką z udziałem gen. Józefa Hallera i władz państwowych. Uziembło był także autorem artystycznego opracowania dokumentu upamiętniającego akt zaślubin Polski z morzem, z dekoracyjną winietą w postaci kartusza z herbami Polski i Pomorza umieszczonego na tle morza ze wschodzącym słońcem. Zainspirowany pobytem na Wybrzeżu, artysta kontynuował tematykę marynistyczną w dalszych latach swojej twórczości. Malował olejne kompozycje o żywej kolorystyce ukazujące pejzaż nadbałtycki, widoki Helu, sceny rodzajowe z życia mieszkańców Wybrzeża. Obrazy o tematyce morskiej prezentował na wielu wystawach, między innymi na Wystawie Morskiej w Pałacu Sztuki w Krakowie w 1938 roku, na której otrzymał złoty medal Ligi Morskiej i Kolonialnej. W katalogu wystawy pisano w nieco podniosłym tonie, iż już od dawna powstał u nas solidny ośrodek malarskich zamiłowań morskich.

Źródła: 

• Henryk Uziembło. Sylwetka, z cyklu Współczesne malarstwo polskie, z. X, oprac. Wilhelm Mitarski, Kraków 1916
• Irena Huml, Polska sztuka stosowana XX wieku, Warszawa 1978
• Monika Jankiewicz-Brzostowska, Polskie malarstwo marynistyczne do końca II wojny światowej – zarys problematyki [w:] Zaślubiny – i co dalej? Katalog wystawy „Puck 10 lutego 1920 oczami świadków”, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Gdańsk 2019