Wlastimil Hofman „Apoteoza sztuki (Autoportret z modelami)”, 1920 rok, źródło: Rempex

Jego autentyczność wiązała się z całkowitą odpornością na modę. Paradoksalnie jednak – jako że Hofman rozpoczął swoją piękną przygodę z malarstwem w okresie młodopolskiego symbolizmu i zżył się z poetyką dominującą na ziemiach polskich z początkiem XX w. – większość widzów i krytyków, opierając się na zewnętrznym oglądzie nowych płócien powstających w jego pracowni, nazwała go konserwatystą… Czy nad tym ubolewał? Raczej przechodził do porządku dziennego, nie sprzeniewierzał się ani własnej palecie, ani wizji, reagował w sposób praktyczny, przełamując trudności wynikające ze zniżki prosperity.

Malczewski wyrafinowany (bogaty, w stronę baroku, po Matejce), Hofman ascetyczny, można by rzec, bogobojny. W każdym razie bez śladu wygłupu.

Był jednym z najpłodniejszych malarzy. Niezliczone, nie skatalogowane obrazy pozostawił nie tylko w Europie, ale i na Bliskim Wschodzie; w sumie miało ich być trzy tysiące.

Urodzony na peryferiach Pragi, syn Czecha i Polki, pokochał Kraków, a miał po temu dodatkowe powody; gdy, ośmioletni, przeniósł się tutaj w rodzicami, jego ojciec, jubiler, założył sklep z półszlachetnymi kamieniami nie gdzie indziej, tylko w Sukiennicach, w sercu Krakowa. Żył jeszcze Matejko, który raz nawet zajrzał do zakładu starego Hofmanna, twórczo prosperował uczeń Matejki, Jacek Malczewski – i to właśnie autor Zatrutej studni, jako profesor w Szkole Sztuk Pięknych, znalazł we Wlastimilu, uczniu o gorejących oczach, nie następcę, nie kontynuatora, ale przyjaciela; kogoś, kto gasi pragnienie u tego samego źródła.

Spowiedź namalował dwudziestoczteroletni artysta – i tam, na obrazie przedstawiającym wiejskiego nędzarza w drelichach, modlącego się do sfatygowanej figury Chrystusa Frasobliwego, poza tym, że nie ma nic zbędnego, jest wszystko, co podnosi malowidło do rangi dzieła sztuki: powietrzność, przejrzystość kolorystyczna, działania linearne określające formy, kreska żywa, bez secesyjnej nachalności – i ta kreska, z pozoru może nerwowa, w efekcie okiełznana i służąca malowniczości, rozsiała się także na namalowanej łące. Obraz powstał w tym samym czasie, kiedy w Petersburgu Krwawa Niedziela potężnie wpłynęła na bieg dziejów świata. Zbyt łatwo nasuwa się refleksja, że jest on anachroniczny. Tyleż łatwo, ile fałszywie: sformułowanie „anachroniczny” nie może się odnosić do arcydzieła.

Źródła:

• Jestem malarzem myśli i przeżyć: Wlastimil Hofman 1881-1970, red. Małgorzata Ruszkowska-Macur, Gdańsk 2013 r.

[Część II artykułu „Uniwersalność konserwatysty” -> przeczytaj]