Kolekcjonowanie rzeźby wciąż nie jest tak popularne jak zbiory malarstwa (choć w Raporcie Artinfo za 2021 rok, rzeźba znalazła się na drugim miejscu w popularności na rynku sztuki osiągając wynik 11% całości obrotu). Dlaczego tak jest? Pierwszym powodem jest to, że obiektów rzeźbiarskich jest zdecydowanie mniej niż obrazów, osiągają też niższe ceny głównie ze względu na swoją replikowalność, czyli mniejszą unikatowość. Są też względy praktyczne takie jak dużo większa trudność ekspozycji rzeźby we wnętrzu i bardziej ograniczona przestrzeń, na której swobodnie można tego typu obiekty prezentować. Rzeźba daje jednak wyjątkową możliwość obcowania z dziełem sztuki właśnie w tej trójwymiarowej przestrzeni i odbiór go na zdecydowanie bardziej pełnym i „plastycznym” poziomie. Co zatem powinien wiedzieć przyszły kolekcjoner przed zbudowaniem swojej kolekcji? Zapraszamy także do zadawania Waszych pytań w komentarzach!

1. Czy odlew także jest uznawany za oryginalną rzeźbę?

Dzieło sztuki zwykle kojarzy się z czymś wyjątkowym, unikatowym i niepowtarzalnym. Tak jest w przypadku malarstwa, gdy obraz jest jednostkowym wytworem artysty. Natomiast zarówno grafika, jak i rzeźba to dzieła sztuki, które mogą być łatwo replikowane. W przypadku grafiki to podpis autora złożony na gotowej odbitce poświadcza jej autentyczność, w rzeźbie natomiast nie jest to tak oczywiste, gdyż sygnatura często jest powielana razem z całą formą w przypadku odlewu np. z brązu. Odlew jest zatem uznawany za oryginalne dzieło w momencie, kiedy powstał pod nadzorem samego artysty lub posiada jego autorskie poświadczenie (certyfikat). Francuskie prawo jest w tej materii nieco bardziej restrykcyjne, gdyż według tamtejszych przepisów, jedynie osiem pierwszych egzemplarzy z danej formy są uznawane za oryginalne.

2. Kamień, drewno, gips – który materiał rzeźbiarski jest najcenniejszy?

Materiałów rzeźbiarskich jest bardzo wiele, różne są także techniki wykonywania z nich rzeźb. Najcenniejsze rzeźby to te, które powstały w pojedynczym egzemplarzu oraz w najtrwalszym materiale. W bardzo ogólnym podejściu (od którego zapewne znajdą się wyjątki) rzeźba unikatowa wykonana np. w drewnie, kamieniu czy kości słoniowej będzie miała większą wartość niż odlew wykonany z metalu, gipsu czy terakoty. Przy takiej klasyfikacji mam oczywiście na myśli rzeźbę tradycyjną, gdyż współczesna rzeźba rządzi się już całkiem innymi prawami (wystarczy wyobrazić sobie rzeźby Władysława Hasiora, w których głównym elementem są tak nietrwałe materiały jak np. chleb, a które osiągają ceny kilkudziesięciu tysięcy złotych).

3. Czego szukać na rzeźbie oprócz sygnatury autora?

Jak już zostało powiedziane wcześniej – jedną z cech rzeźby jest to, że jest ona replikowalna. Odlew powinien być oznaczony numerem i serią (jednak nie zawsze tak jest) w formie wycisku w widocznym miejscu na odwrocie czy podstawie rzeźby, najczęściej w okolicach sygnatury. W idealnym świecie poza sygnaturą i nakładem powinien się tam także znajdować znak odlewni i rok wykonania odlewu (to jednak bardzo rzadkie przypadki).

4. Jak wygląda szkic do rzeźby?

O ile łatwo nam sobie wyobrazić szkic do dużej kompozycji malarskiej, o tyle w przypadku rzeźby może to być nieco bardziej skomplikowane. Rzeźbiarz jak najbardziej może wykonać szkic w postaci klasycznego rysunku (zwane jako ‘pensiero’ lub ‘prima idea’), ale może też stworzyć szybki model, miniaturę mającej powstać rzeźby. Szkic rzeźbiarski powstający najczęściej w miękkim materiale takim jak glina, wosk, plastelina czy gips jest nazywany bozzetto i można je uznać na drugi etap krystalizowania się koncepcji rzeźbiarskiej. Trzecim etapem jest modelletto (lub ‘modello’), które jest już bardziej dopracowane, często też wykonane w trwalszym materiale. Modello może służyć prezentacji projektu większej realizacji np. pomnika. W tym punkcie można jeszcze wspomnieć o makiecie, która jest odwzorowaniem rzeźby w jej ostatecznej skali, ale często w tymczasowym materiale.

5. Jakie funkcje może mieć rzeźba?

Główną funkcją rzeźby jest jej dekoracyjność i tak jest najczęściej w przypadku rzeźb kameralnych, czyli tych przeznaczonych do wnętrz. Są jednak rzeźby o charakterze upamiętaniającym (kommemoratywnym) i są to zwykle monumentalne formy pomnikowe lub nagrobne. Czasem rzeźba łączy elementy estetyczne z użytkowymi będąc np. płaskorzeźbioną dekoracją mebli lub elementów architektonicznych albo samodzielnym obiektem o określonej funkcji, ale rzeźbiarskiej formie.

6. Czy oryginalny postument zwiększa wartość rzeźby?

Postument dla rzeźby jest tym, czym rama dla obrazu. Jeśli postument jest autorski i jest integralną częścią dzieła, wtedy jak najbardziej zwiększa wartość rzeźby. W wielu przypadkach jednak jest to wtórny element, który ma pomóc w ekspozycji dzieła i może być bez straty na wartości zmieniony i dopasowany np. do wnętrza, w którym stanąć ma rzeźba.

7. Gips jako uniwersalny materiał rzeźbiarski – jak się go stosuje?

To co potocznie nazywamy gipsem to wypalona i sproszkowana skała gipsowa, która po połączeniu z wodą tworzy szybko twardniejącą masę, która już od antyku była używana do wykonywania odlewów rzeźb. Najpopularniejszym zastosowaniem gipsu od stuleci jest właśnie powielanie istniejących rzeźb lub jej elementów, czyli reprodukowanie trójwymiarowych modeli. W wosku, gipsie (!) lub współcześnie silikonie odciska się formę z oryginału i następnie wypełnia ją płynną masą gipsową, która po wyschnięciu tworzy niemal idealne odwzorowanie pierwowzoru. W ten sposób tworzono także odlewy z części ciała ludzkiego np. popularne w XIX i XX wieku maski pośmiertne.

Nie jest to jedyna opcja na wykorzystanie gipsu, gdyż dzięki swoim właściwościom był on często wykorzystywany do tworzenia szkiców rzeźbiarskich. W takiej opcji do podstawy (najczęściej z drewna) mocuje się druty, które odpowiednio powyginane utworzą szkielet rzeźby. Na tak przygotowaną konstrukcję można już bezpośrednio metodą narzutu nakładać sam gips lub wcześniej obłożyć szkielet wypełniaczem w postaci np. styropianu lub moczonej w gipsie gazy. Gips szybko twardnieje, można go jednak łatwo zwilżyć i ponownie nakładać kolejne warstwy materiału do modelowania na mokro, jak również modelować narzędziami w zaschniętej już masie. Gips ma naturalnie białe lub szare zabarwienie, a po całkowitym wyschnięciu można go z łatwością pokryć polichromią, więc może on imitować bardziej szlachetne materiały jak np. brąz czy marmur.