1. Podobrazie
Inaczej podłoże malarskie, czyli materiał, na którym wykonane jest malowidło. Dla tradycyjnego malarstwa sztalugowego najczęściej wykorzystywane materiały to płótno, drewno (deska, sklejka), metal, papier lub tektura, płyta pilśniowa, szkło. Za najbardziej szlachetne uznaje się te najtrwalsze podłoża – deski z dobrego jakościowo drewna, blachy miedziane i płótno. Za mniej wytrzymałe uznaje się sklejki, tektury i papier (te materiały są zwykle bardziej podatne na zmiany wilgotności i temperatury powietrza, co może powodować ubytki warstwy malarskiej).
Szlachetne podobrazie w postaci mahoniowej, fazowanej deski użyte przez Ludwika Gędłka.
Praca Edmunda Cieczkiewicza malowana na sklejce; widoczne liczne spękania powierzchni podobrazia.
2. Blejtram / krosno malarskie
Konstrukcja z drewnianych listew, na które naciągnięte jest i przybite płótno. Krosna najczęściej mają kształt prostokątny, choć zdarzają się także blejtramy owalne lub o ściętych narożach (ośmiokątne). Profesjonalne krosno powinno posiadać nacięcia po wewnętrznej stronie każdego naroża, w których umieszcza się kliny umożliwiające regulację naprężenia płótna. Duże płótna wymagają krosna o dodatkowych listwach poprzecznych, żeby uniknąć skręcania się całej konstrukcji. Krosno powinno mieć wyfrezowaną większą część każdej z listew od strony płótna, tak by je naciągać, ale jednocześnie by brzegi blejtramu nie odbijały się na płótnie ani go nie odkształcały. Na krośnie możemy znaleźć dodatkowe zapiski autorskie lub nalepki wystawowe – warto się im przyglądać!
Odwrocie pracy Józefa Mehoffera; widoczny profesjonalny blejtram z klinami rozporowymi w narożach oraz fragmentami nalepek wystawowych na dolnej i górnej krawędzi krosna.
3. Sygnatura
Własnoręczny podpis lub znak artysty umieszczony na dziele. Sygnatura może mieć postać pełnego imienia i nazwiska, skróconego podpisu, monogramu lub autorskiego symbolu. Najczęściej jest umieszczona w jednym z naroży kompozycji, częściej w dolnym rogu, ale zdarza się także w innych partiach obrazu, czasami może być wkomponowana w któryś z malowanych elementów pracy (ten sposób wykorzystywał chętnie Jan Matejko kładąc swój autorski monogram np. na detalu architektonicznym). W niektórych przypadkach, szczególnie w malarstwie XIX-wiecznym i wcześniejszym, przed nazwiskiem autora można znaleźć dopisek ‚fecit’ (lub skrót ‚fec’, a nawet samo ‚f’), co oznacza ‚wykonał’ lub ‚pinxit’ (albo w skrótcie ‚pinx’), czyli ‚malował’. Sygnatura artysty może się różnić w zależności od użytej techniki (inaczej autor podpisze się ołówkiem, a inaczej farbą olejną i pędzlem), czasu powstania lub specyfiki samej pracy (szkice częściej mogą być podpisane monogramem, a duże, skończone kompozycje pełną sygnaturą). Niektórzy artyści, jak np. Jacek Malczewski, operowali całą gamą różnych sygnatur używanych wymiennie.
Oryginalna sygnatura Wojciecha Kossaka w postaci inicjału imienia i całego nazwiska pisana tuszem.
Oryginalna sygnatura Wojciecha Kossaka łącząca inicjał imienia nazwisko pisana farbą olejną.
Oryginalna sygnatura Wojciecha Kossaka z pełnym imieniem i nazwiskiem pisana ołówkiem.
Oryginalna sygnatura Wojciecha Kossaka z pełnym imieniem i nazwiskiem pisana drukowanymi literami, źródło: Desa Unicum
4. Werniks
Roztwór naturalnej lub syntetycznej żywicy używany w malarstwie. Najpowszechniejszym zastosowaniem werniksu jest zabezpieczenie powierzchni obrazu, najczęściej olejnego, choć używa się go także przy innych technikach np. temperze i akrylu. Werniks może być nakładany na obraz pędzlem, watą lub dłonią, obecnie bardzo powszechne i łatwe w użyciu są werniksy w aerozolu. Możemy wybrać rodzaj wykończenia obrazu spośród werniksów błyszczących, satynowych (półmat) i matowych. Ponadto werniksu używa się również jako warstwy izolacyjnej oddzielającej od siebie poszczególne warstwy malarskie i w celu rozrzedzenia i zmiany właściwości farb olejnych i temper. Werniks może spełniać także rolę artystycznego wykończenia dzieła – Alfons Karpiński w swoich martwych naturach nakładał błyszczący werniks tylko na niektóre partie kompozycji wzmacniając wrażenie głębi i trójwymiarowości, a Jan Matejko wykańczał swoje obrazy lekko barwionym werniksem w celu podkreślenia perspektywy.
Proces usuwania starego, zabrudzonego werniksu z obrazu olejnego, źródło: blog-konserwacja.mnw.art.pl
5. Krakelury
Siatka spękań na warstwie malarskiej. Drobne pęknięcia mogą występować na warstwie werniksu, ale także w warstwach malarskich czy nawet gruncie. Spękania mogą pojawić się pod wpływem upływu czasu, niewłaściwych warunków przechowywania lub ze względu na nieprawidłowe wykonanie techniczne dzieła. Krakelury mogą dodawać obrazowi szlachetnego wyrazu i świadczyć o jego wieku, ale często zdarzają się przypadki postarzania falsyfikatów poprzez tworzenie na powierzchni obrazu sztucznych krakelur za pomocą wysokiej temperatury, specjalnych werniksów lub malowanych spękań.
Zbliżenie fotograficzne na naturalne krakelury na obrazie z przełomu XVII i XVIII wieku.
6. Impast
Technika wykorzystywana w malarstwie olejnym lub akrylowym polegająca na stosowaniu grubej warstwy farby. Farba nakładana jest pędzlem lub szpachlą tworząc charakterystyczną, wypukłą fakturę. Impasty podkreślają trójwymiarowość kompozycji, dodają do obrazu element naturalnego światłocienia. Technikę impastową wykorzystywał w swoim malarstwie m.in. lwowski artysta Erno Erb.
Impasty nakładane pędzlem na obrazie Emila Krchy, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur
Impasty nakładane szpachlą na obrazie Grzegorza Mendoly’ego, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur
7. Blik
Skupione odbicie światła zaznaczane na obrazie jasnym kolorem. Stosowany w celu uzyskania efektu trójwymiarowości, szczególnie na połyskliwych powierzchniach (gałka oczna, szklane lub metalowe naczynie). W technice akwarelowej najczęściej tworzone za pomocą gwaszu.
Bliki świetlne na naczyniach oraz zegarze z obrazu Zofii Albinowskiej, źródło: Salon Dzieł Sztuki Connaisseur
Autor: Karolina Bańkowska
Historyk Sztuki. Antykwariusz w Salonie Dzieł Sztuki Connaisseur. Entuzjastka Krakowa przełomu XIX i XX wieku - jego sztuki, architektury, historii i obyczajowości.
Ulubiony artysta: Zdzisław Beksiński.
zobacz inne teksty tego autora >>
Maluję akrylami od dwóch lat. Niektórych pojęć z tego artykułu nie znałam. Dziękuję. Ciekawy artykuł.